برای دانلود فایل پی دی اف کلیک کنید
محمد رحمانی/ اگر از خیلی ها بپرسید ماجرای مک فارلین چه بود جواب چندخطی را تحویلتان می دهند که امریکایی ها را تعدادی دلال گول زدند و به ایران آوردند تا برای آزادی گروگان هایشان تلاش کنند و در عوض سلاح بفروشند و مقامات ایرانی هم در برخوردی انقلابی آنها را تحویل نگرفتند و … اما شاید از نقش آفرینی رژیم صهیونیستی در این سفر و حتی احتمال سفر علی هاشمی رفسنجانی به اسرائیل تا اقدام گروه مهدی هاشمی معدوم برای گروگان گرفتن مک فارلین در تهران و روابط بعدی و قبلی سری آن کمتر کسی برای شما روایت های جدید داشته باشد. در این گزارش کوشیدیم بدون خودسانسوری تمامی روایت های موجود در این خصوص را به صورت خلاصه تقدیم کنیم و کمتر قضاوتی در این خصوص داشته باشیم.
آنچه هاشمی روایت کرد
درست ۱۳ آبان سال ۱۳۶۵ بود که هاشمی رفسنجانی در میان شعارهای مرگ بر امریکا پشت تریبون رفت و بعد از حمله به لیبرال ها و غربزده ها، تأملی کرد و گفت: «من نمونه بسیاری از استیصال امریکایی ها در سینه انباشته ام و مطالبی دارم که نمی شود اینجا همه آن را مطرح کرد و شاید در آینده چنین فرصتی پیش آید.»
رئیس وقت مجلس شورای اسلامی سپس به ماجرای درخواست امریکایی ها برای آزادی گروگان های خود در لبنان و واسطه گری نخست وزیر ژانپن اشاره کرد و در نهایت به واسطه گری دلال های اسلحه و ورود هواپیمای حامل سلاح و قطعات پیچیده برای ایران که تمام سرنشینان آن در حالی با پاسپورت ایرلندی وارد ایران شدند که به قول آقای هاشمی به علت این ورود با هویت جعلی، جمهوری اسلامی می توانست به جرم ورود غیرقانونی و جاسوسی آنها را بازداشت کند! هاشمی رفسنجانی در حالی که همه سکوت کرده بودند تا ببینند افشاگری ها تا به کجا پیش می رود، گفت: «در فرودگاه مهرآباد معلوم شد اینها آمریکایی هستند و از طرف ریگان برای مسئولین عالی رتبه کشور پیام آوردند ما فوری با دوستان خود جلسه گذاشتیم و اینها را سه ساعت و نیم در فرودگاه معطل و متوقف کردیم، خدمت امام مسأله عرض شد امام فرمود با اینها جلسه نگذارید پیامشان را هم نگیرید و ببینید اینها برای چه به ایران آمدند. آنها را به هتل منتقل کردیم و در هتل گفتند، هیأت با مدیریت مک فارلین از طرف ریگان هدیه آوردند، هدیه برای هریک از ما [رؤسای قوا] یک سلاح کمری و پیام هم می خواستند حضوراً در جلسه اعلام کنند. یک کیک صلیبی شکل هم آورده بودند که این کلید فتح روابط است، بچه ها که در فرودگاه معطل بودند و گرسنه کیک را گرفته بودند و خورده بودند و دیگر چیزی نمانده بود که به ما برسد. ما اینها را قبول نکردیم و کسی با اینها درست صحبت نکرد تا بفهمیم واقعاً آن فرد مک فارلین بوده یا نه! ما یکی از دوستان [محمدعلی هادی نجف آبادی] وارد به زبان را وارد اینها کردیم که البته مقام مسئول نیست هدف اینها این بود که بیایند یخ روابط را بشکنند هدف دیگر آنها ایجاد روابط حسنه و ایجاد دوران طلایی به قول خودشان بود تا نیازهای ایران را هم مرتفع کنند. آنها درخواست داشتند پیام رئیس جمهور کشورشان را به مقامات رسمی کشور تحویل دهند که ما حاضر نشدیم و گفتیم با امریکا قهر هستیم. بالاخره بعد از ۵ روز اینها را مرخص کردیم، تلفن هواپیماشان را هم اجازه ندادیم استفاده کنند و از تلفن عمومی که تحت نظر بود استفاده کردند و الان ما صدای مک فارلین را داریم یک انجیل هم با خط ریگان دادند که ما کپی آن را داریم و خود انجیل را نخواستیم.» (روزنامه جمهوری اسلامی ۱۴ آبان ۶۵)
سؤالی که پرسیده نشد
این افشاگری و مانور تبلیغاتی برای جامعه و بسیاری از سیاسیون کشور یک شوک محسوب می شد و سؤال های بسیاری را به وجود می آورد در حالی که هاشمی رفسنجانی افشاگری بیشتری را به آینده موکول می کرد. در این بین ۸ نفر از نمایندگان مجلس برای روشن شدن بیشتر ابعاد واقعه از وزیر امور خارجه سؤال پرسیدند، متن کامل این سؤال به شرح زیر است:
ریاست محترم مجلس شورای اسلامی
احتراماً تقاضا دارد به وزیر محترم امور خارجه ابلاغ گردد تا طبق اصل ۸۸ قانون اساسی در مهلت مقرر در مجلس حاضر و به سؤالات ذیل پاسخ دهند.
با توجه به اینکه وزارت امور خارجه عهده دار اجرای سیاست خارجی جمهوری اسلامی است و تعیین خط مشی با مقام معظم رهبری و مجلس شورای اسلامی است، در رابطه با جنجال تبلیغاتی از داخل و خارج کشور در خصوص ارتباط با دولت آمریکا اعلام دارند که این ارتباط در چه سطحی صورت پذیرفته است.
نظر به اینکه مجلس شورای اسلامی هیچگونه اطلاعی از این فعل و انفعالات نداشته اند، اعلام دارند چه مقامی یا مقاماتی تصمیم به این تماس و ارتباط گرفته اند.
شنیده می شود افرادی خارج از کادر وزارت امور خارجه یا هیأت آمریکایی تماس گرفته و مذاکره نموده اند، لطفاً اعلام دارید که این افراد مأموریتی از جانب وزارت امور خارجه داشته اند یا خیر و در صورتی که پاسخ منفی باشد مجوز قانونی تماس و ارتباط افراد مذکور کدام است؟
جریان سفر هیأت آمریکایی به ایران به چه صورت و با چه کیفیتی صورت پذیرفته و چه کسانی در ایران با آنها مذاکره نموده، محور مذاکرات چه بوده و مذاکرات به چه تصمیماتی منجر گردیده است.
ضمناً موضوع قبلاً با وزیر محترم امور خارجه در میان گذاشته شده و پاسخ مشارالیه مقنع نبوده است.
سید محمد خامنه ای، سید احمد حسینی سیرجانی، جلال الدین فارسی، نیکروش، موسویان، حسنعلی النجفی رهنانی، فهیم کرمانی (با سؤال بند چهارم موافقم-) اسرافیلیان.»
این سؤال اگرچه به علت احتمال به وجود آمدن بحران داخلی در شرایط جنگی کشور و به وجود آمدن اختلاف، به واسطه برخورد صریح امام توسط خود نمایندگان باز پس گرفته شد و هرگز در مجلس و حتی مطبوعات تا سال ها بعد مطرح نشد، اما همواره «ماجرای مک فارلین» به علامت سؤال و ابهامی در تاریخ سیاست خارجی کشور بدل شد.
به نحوی که آیت الله سیدمحمد خامنه ای سال ها بعد در واکنش به کاندیدا شدن هاشمی رفسنجانی در یازدهمین انتخابات ریاست جمهوری در گفت و گو با خبرگزاری فارس گفت: اسلام نسبت به دو چیز حساسیت فراوان دارد یکی نفاق که قرآن آیات بسیاری را درباره طرد و مجازات منافق آورده و دیگری خیانت. خیانت درجاتی دارد و خیانت به جامعه و ملت (امّت) بزرگترین اقسام خیانت است. امیرالمؤمنین(ع) می فرماید «و انّ اعظم الخیانه خیانه الامّه و اعظم الغشّ غشّ الائمه» یعنی بزرگترین خیانت، خیانتی است که به جامعه و امت بشود و بزرگترین فریبکاری و ناراستی، فریب رهبران است. نمونه خیانت به رهبر و امام، واقعه مک فارلین است، که خود آنها با تمهیداتی نزدیک به یک سال، معاون رئیس جمهور آمریکا را با وعده موفقیت به ایران آوردند و از طریق تشریفات فرودگاه از او پذیرایی و به هتل بردند و با او در آنجا ملاقات و به وسیله مترجم مشخص و معروفی مذاکره کرده و هدایا را رد و بدل کردند، ولی پس از افشاگری و کشف آن از طریق جراید لبنان به امام(ره) وانمود کردند که آن آمریکایی که یک مقام عالی دولت آمریکا بود به صورت احمقانه ای به ایران آمده و تبرش به سنگ خورده و برگشته و این را یک پیروزی وانمود کردند. این عمل مصداق صریح همان غشّ الائمه بود.
حتی چندی پیش نیز ماجرای مک فارلین باز هم حاشیه ساز شد و در حالی که چند مستندساز جوان در مستند «من روحانی هستم» با تکیه بر خاطرات شخصی هاشمی رفسنجانی و ساید شواهد و قراین مدعی شده بودند که حسن روحانی در مذاکرات با مک فارلین حضور داشه است، با موج سنگین حمله سیاسیون از علی لاریجانی تا وزیر ارشاد و معاون حقوقی رئیس جمهور مواجه شدند، که چرا به تاریخ دروغ می گویند؟!
این در حالی است که آقای هاشمی رفسنجانی در گفت و گویی در تیرماه ۹۰ تأکید کرده بود: بعد که مک فارلین و هیأت آمریکایی را به هتل بردیم، گفته بود که می خواهد با سران کشوری مذاکره کند. اما امام اجازه ندادند و گفتند تعدادی کارشناس بفرستید تا با او مذاکره کنند بدین ترتیب آقای روحانی، دکتر هادی نجف آبادی و آقای مهدی نژاد را برای مذاکره فرستادیم. بعد از چند جلسه مذاکره، به نتیجه ای نرسیدند.
اولی الشراع، دوم هاشمی
شاید بهتر است به همان موضوع اصلی گزارش بازگردیم و اشاره ای داشته باشیم به افشاگری هاشمی در ۱۳ آبان ۱۳۶۵؛ افشاگری که درست یک روز بعد از گزارش نشریه الشراع بود. این نشریه لبنانی با عنوان روابط پنهانی ایران و امریکا و همچنین خرید سلاح در مقابل محدود کردن گروه های جهادی و مقاومت در لبنان خبر از سفر سری ۴ خرداد ۱۳۶۵ مک فارلین به ایران داده بود. بعدها بیان شد، عامل لو رفتن اطلاعات بیت قائم مقام رهبری بوده است. گویا با گلایه های قربانی فر دلال اسلحه برای دریافت پول خود یا ارجاع سلاح ها به دفتر قائم مقام رهبری، اعضای دفتر به این اطلاعات سری دست پیدا می کنند و جهت تضعیف رقبای سیاسی خود در کشور، از کانال امیدی نجف آبادی (از اعضای بیت آیت الله منتظری) که بعهدها به اتهام دیگری معدوم شد به دوستان سیدمهدی هاشمی (معدوم) و در نهایت به نشریه الشراع رسید. البته افشاگری این نشریه لبنانی از سوی مک فارلین تکذیب شد، اما هاشمی رفسنجانی فردای آن روز بر ادعای نشریه الشراع مهر صحت زد و با پیش دستی از فضای داخلی ایران کوشید تا روند افشای اطلاعات را خود در دست گیرد، امری که دولت و مجلس امریکا را نیز دچار شوک و بحران کرد.
چرا این همه تناقض؟!
اما اگر آقای هاشمی می فرمایند که مک فارلین بدون هماهنگی و اطلاع ما و تحت فریب یک دلال اسلحه نماینده مستقیم رئیس جمهور آمریکا و عضو شورای امنیت ملی امریکا را وا داشته است تا با پاسپورت جعلی و بدون اطلاع مسئولین به ایران سفر کند؛ اما محسن کنگرلو مشاور امنیتی نخست وزیر وقت و از نزدیکان هاشمی رفسنجانی که از ابتدا در جراین سفر مک فارلین نقش آفرینی می کرده است و آنچنان که در مصاحبه های خود نیز اعلام کرده تمام گزارشات خود را به آقای هاشمی ارائه می داده است، در جدیدترین مصاحبه خود در ۱۵ اردیبهشت ۹۳ با روزنامه شرق تأکید می کند: «ما عمداً گفتیم که هیأت با پاسپورت ایرلندی بیایند. اگر با پاسپورت آمریکایی می آمدند از همان مبدأ لو می رفتند.»
جناب آقای هاشمی رفسنجانی در سال ۸۲ به روزنامه همشهری در مورد مک فارلین می گوید: «مک فارلین که به ایران آمد، بنا بود مقدار قابل توجهی سلاح هم بیاورد. اما چند کانتینر قطعات مورد نیاز ما را با هواپیما آوردند. تعدادی موشک هاگ اسرائیلی هم آوردند که مدتها در فرودگاه ماند و آنها مجبور شدند پس بگیرند» اما در مقابل باز هم کنگرلو در پاسخ به این سؤال که این ادعا که کلاهک ها مارک اسراییلی داشتند؛ چقدر صحت دارد؟ می گوید «هر کشوری که موشک «تاو» نیاز داشت باید از آمریکا می خرید. من حدس می زنم، از یکی از انبارهای مهمات آمریکا در منطقه این موشک ها را فرستاده بودند. در مرحله نخست ورود محمولات در فرودگاه، من چند پالت را باز کردن ولی مارک اسراییلی ندیدم.» پاسخ مبهم وی باز هم خبرنگار را مجبور به تکرار سؤال خود می کند که «ولی ادعا می شود بخشی از محموله را که مارک اسرائیلی داشتند؛ قرار شد پس بفرستید.» که این بار کنگرلو به عنوان نفر اصلی در ارتباط با طرف آمریکایی تأکید می کند «اسلحه مارک اسراییلی نداشت. در فرودگاه قطعاتی برای ما فرستاده بودند که نیاز نداشتیم. ما قطعات «هاگ» می خواستیم، آنها موشک «هاگ» فرستاده بودند برای همین مرجوع کردیم. ما موشک «هاگ» نمی خواستیم. موشک داشتیم، قطعات کم داشتیم.»
البته مقصود نگارنده از قرار دادن تنها چند نمونه از روایت های متضاد در خصوص سفر مک فارلین به ایران با انگیزه متهم کردن روایت کنندگان واقعه به دروغگویی نیست، بلکه تأکیدی است بر عدم شفافیت در ماجرای سفر مک فارلین و تناقضاتی که ذهن هر محقق بی طرفی را آزار می دهد، امروز بعد از گذشت نزدیک به ۳ دهه در حالی که طرف آمریکایی بعد از ۳ ماه تحقیق در همان سال ۶۵ گزارشی را با عنوان گزارش ایران کنترا که به گزارش تاور مشهور شد، منتشر کرد (و البته در ایران هرگز متن کامل این گزارش همچون خاطرات مک فارلین ترجمه و منتشر نشد) و استراتژی خود و دلایل این ارتباط گیری را به تفکیک توضیح و با بیان اشتباهات مقامات خود آنان را مورد نقد قرار داد. اما هنوز روایتی واحد و منسجم از طرف ایرانی ارائه نشده است!
اگر و کتاب هم نام ولی متفاوت «ماجرای مک فارلین» از مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ و انتشارات «دفتر نشر انقلاب اسلامی» به کوشش محسن هاشمی فرزند آیت الله هاشمی رفسنجانی را تورق کرده باشید برایتان واضح است کتاب جز جمع آوری مطالب آشکار و نظم بخشی و البته تحلیل های مرتبط به آن آورده ای جدید و جدی را برای محققان به ارمغان نمی آورد و حتی در برخی موارد اسم های طرف ایرانی مذاکره هم با عنوان کلی نماینده مجلس ایران قید شده است.
به اعتقاد برخی از کارشناسان همچون ناصر نوبری سفیر سابق کشورمان در شوروی، ماجرای سفر مک فارلین به ایران از آن جهت دارای ارزش است که طرفداران امروز رابطه با آمریکا با عدم مدیریت و شفافیت و حتی هزینه سیاست خارجی کشور در راستای منافع داخلی و حفظ جایگاه خود، قفل بزرگ رابطه با آمریکا را در طلایی ترین زمان ممکن بر رابطه با غرب زدند و حالا باز هم شتابزدگی دیگران را متهم می کنند.
امروز اگر محسن کنگرلو در مصاحبه خود تأکید می کند که یادم هست در یکی از جلسات «ریگان» تلفن کرد و به «نورث» گفت ما حاضریم ایران جنگ را ببرد به شرطی که ایارن، ترکیه و عربستان هر سه در تعیین حکومت آینده عراق سهیم باشند و فقط در یک مرحله ۱۱ هزار قطعات «هاگ» گرفتیم. بیش از ۷۰ پرواز دشمن را در عملیات «فاو» زدیم و به همین علت توانستیم روی اروند پل بزنیم و «فاو» را بگیریم.» برای من و شما این روایت جدید و البته تناقض آن با سایر روایت ها بیشتر بر ابهامات ماجرا می افزاید.
عباس سلیمی نمین نیز در رابطه با ابهامات خاطره نگاری هاشمی رفسنجانی در خصوص سفر مک فارلین می نویسد: «اولا مذاکره مورد اشاره بین چه کسانی صورت می گرفته است؟ ثانیاً اطلاعات دهی آمریکایی ها به ایران مقوله ای به مراتب فراتر از همکاری غیرمستقیم ایران برای آزادی گروگان های آمریکایی در لبنان در ازای دریافت قطعات تجهیزات نظامی است. ثالثاً موضع آقای هاشمی در قبال درخواست آمریکایی ها چه بوده است؟ آیا پاسخ ندادن به این درخواست در جلسه سران به این دلیل بوده که از موضع امام و سایر قوا در ارتباط با چنین موضوع خطیری اطلاع نداشته است؟»
اگر آقای هاشمی در صفحه ۱۸۴ کتاب «هاشمی بدون رتوش»، می فرمایند جلسه ای در منزل (سناتور باب) دول برگزار شد که بوش (پدر) و ریگان (رئیس جمهور وقت) هم بودند گفتند: چه کاری است که داریم می کنیم؟ ایران تضعیف و عراق دارد تقویت می شود و این به نفع شوروی تمام می شود که در آن مقطع متحد اصلی صدام بود. باید سیاست های خود را عوض کنیم تا روابط با ایران صمیمی شود. از همان جا با دادن موشک هاگ و تاو شروع شد. در مقابل ما به آنها کمک می کردیم که آنها گروگان های شان را در لبنان آزاد کنند. در همان جریان تقلب کردند که نتوانستیم به آنها اعتماد کنیم.» ابعاد این تقلب امریکایی به تحلیل فرزند ایشان در کتابی که انتشارات وابسته به دفتر ایشان منتشر کرده است اینگونه است:
چرا به صورت پنهان کاری و مخفیانه سلاح ارسال کردند و آشکار و رسمی این کار را نکردند!
سلاح های آمریکایی در مواردی کهنه، معیوب و از رده خارج بود.
آمریکایی ها خواستند با اسرائیلی ها وارد عمل شوند در حالی که خط قرمز ما در رابطه با اسرائیل را می دانستند.
همه چیز با نیاز دو طرف آغاز شد
ایران از یک سو جهت برطرف کردن نیازهای تسلیحات خود در مقابل تجهیز عراق توسط شوروی و عدم کارای سلاح های خود یا نیاز به تأمین قطعات و مهمات آنها در برابر ارتش مجهز رژیم بعثی نیاز به سلاح های استراتژیک تر داشت و از سویی امریکا با توجه به گروگان های رده بالای خود نظیر ویلیام باکلی (رئیس پایگاه سیا در بیروت) و حدود ۱۰۰ گروگان دیگر خود و سایر متحدانشان و البته نفوذ ایران در لبنان، خواهان آزادسازی گروگان ها بودند تا در آستانه انتخابات کنگره امریکا حزب جمهوریخواه بتواند رأی بیشتری را کسب کند.
اما برای امریکا به استناد گزارش تاور این نیاز دو طرفه و گفت و گوهای مرتبط، فرصتی طلایی و کلیدی بود جهت ارتقای استراتژیک روابط؛ و البته این مذاکرات نه از سال ۶۵ که به تصریح روز نوشت های هاشمی رفسنجانی و گزارش تاور از آبان سال ۶۴ آغاز شد.
در این بین منوچهر قربانی فر به عنوان دلال پیش از انقلاب که از عوامل ساواک بود و حتی در ماجرای کودتای نوژه از طرف بختیار مأمور تأمین پول و اسلحه برای کودتاگران بود و با شکست کودتا از کشور فرار کرد و غیاباً برای وی حکم اعدام صادر شده بود، با پوشش اطلاعاتی و امنیتی سازمان سیا به دلالی اسلحه پرداخت. قربانی فر در ماجرای مک فارلین نقش اول را در ارتباط عوامل ایرانی و امریکایی بازی می کرد. وی در نامه معروفی که به کنگرلو نوشت، انگیزه اش را برای واسطه گری پرداختن سهمش در جنگ تحمیلی و جبران کوچکی از گذشته ها است!
اما اگر در یکسوی مک فارلین با هماهنگی کامل با رئیس جمهور کشورش به عنوان عالی ترین مقام کشور امریکا پای به ایران می گذارد و دارای اختیارات لازم بوده است، اما در عوض از طرف ایران جهت ارتباط با مسئولان امریکایی یک عضو سابق ساواک و دلال اسلحه نقش آفرینی می کرد و وزیر امورخارجه صراحتاً در گفت و گو با نگارنده تأکید می کند از ماجرای مک فارلین کاملاً بی اطلاع بوده است. با این تفسیر در لحظه ای که نمایندگان آمریکا به ایران رسیدند مسأله را با امام خمینی(ره) در میان گذاشتند در حالی که خود را بی اطلاع از این سفر می دانستند و سفر مقامات امریکایی را سر خود.
هاشمی رفسنجانی در مصاحبه با هفته نامه پنجره در خصوص مقدمات سفر مک فارلین به ایران می گوید: بعد از مدتی قربانی فر به آقای کنگرلو گفته بود که آمریکایی ها قصد دارند همه مسائل را با فرستادن هیأتی به ایران حل و فصل کنند و بعد از آن هم هر مقدار سلاح که خواستید، به شما می فروشند. ما با آمدن هیأت آمریکایی به ایران موافقت کردیم. البته آنها به ما نگفته بودند که مک فارلین هم در میان هیأت هست. ابتدا تصور می کردیم که یک هیأت تجاری- نظامی به ایران می آید.
در رابطه با مذاکره با طرف امریکایی هاشمی ادامه می دهد: اما امام اجازه ندادند و گفتند تعدادی کارشناس بفرستید تا با او مذاکره کنند. بدین ترتیب آقای روحانی، دکتر هادی نجف آبادی و آقای مهدی نژاد [فریدون وردی نژاد] را برای مذاکره فرستادیم. بعد از چند جلسه مذاکره، به نتیجه ای نرسیدند.
هاشمی به دلایل افشاد شدن ماجرا هم اشاره می کند و تصریح می کند: بعداً معلوم شد قربانی فر اطلاعات این قضیه را به بیت آقای منتظری داده بود. او ۶ میلیون دلارش را از ما می خواست و ما نمی دادیم. او طی نامه ای به آقای منتظری (قائم مقام وقت رهبری) شکایت کرده و همه ماجرا را برای او نوشته بود. بعد هم گزارش آن توسط نشریه الشراع لبنان افشا شد. آقای منتظری هم ابتدا از این که اطلاعات را از او پنهان کرده بودیم، دلخور شده بود.
کانال یک چگونه نماینده رئیس جمهور امریکا را به تهران کشید
اصولاً منظور از «کانال یک» چهره هایی نیستند به جز محسن کنگرلو و منوچهر قربانی، قربانی فر در سال ۶۲ توانست با محسن کنگرلو مشاور امنیتی نخست وزیر وقت وارد معامله شود و برای تأمین نیازهای بیشتر ایران و تأمین اعتبار آن نیز پای دلال های بین المللی سلاح همچون یعقوب نیمرودی، عدنان قاشقچی، آدولف شویمر و .. را به ماجرا باز می کند، آنچنان که در کتاب ماجرای مک فارلین تصریح شده است قربانی فر درمی یابد که برای تهیه این سلاح ها راهی جز اسرائیلی ها برای نزدیکی با آمریکا نیست و از همین رو از طریق کیمخه (مدیرکل وزارت امور خارجه اسرائیل) با لدین (مشاور مک فارلین) مسأله را در میان می گذارد و نطفه اولیه حل نیازهای دو طرف با واسطه گری اسرئیل بسته می شود.
مک فارلین موضوع را با جورج بوش (معاون رئیس جمهور) و سرانجام با رونالد ریگان (رئیس جمهور) مطرح می کند و دستورات لازم به صورت محرمانه از سوی ریگان صادر می شود.
قربانی فر قسمتی از مذاکرات خود با مقامات امریکایی را به کنگرلو انتقال می دهد، انگونه که در خاطرات هاشمی رفسنجانی نیز اینگونه این مسأله جلوه می کند «قربانی فر به کنگرلو از امکان فعالیت برای تغییر سیاست آمریکا در مورد ایران خبر داد و در نامه ای گزارشی از جلسه ای با حضور خودش و سران آمریکا (دول و جورج بوش) داده که در آن جلسه بحث تغییر سیاست آمریکا و دادن سلاح به ایران در مقابل آزادی گروگان های آمریکایی در لبنان مطرح بوده است.»
در ۲۳ تیر ۱۳۶۴ اولین موافقت امریکایی ها با ارسال ۱۰۰ موشک تاور که می خواست تانک های پیشرفته T72 عراق را منهدم کند، اعلام و در ۸ شهریور این موشک ها تحویل ایران داده می شود، تنها چند روز بعد یعنی در ۲۳ شهریور همان سال ۴۰۸ موشک دیگر ارسال شد و تمام این موشک ها به علت منع کنگره امریکا از انبارهای اسرائیل تهیه شد تا در آینده این انبارها مجدداً پر شود. در همان مقطع نیز یکی از گروگان های آمریکایی آزاد شد.
بعد از مدتی این معامله متوقف می شود در خاطرات هاشمی رفسنجانی علت این توقف، اسرائیلی بودن قسمتی از سلاح ها و معیوب بودن سوخت جامد برخی از موشک ها بیان شده و با وجود این، این معامله بعد از مدتی از سر گرفته می شود.
مقامات آمریکایی سرانجام تصمیم می گیرند مستقیماً با مقامات ایرانی وارد مذاکره شوند و با پیشنهاد ۳۳۰۰ موشک تاو و ۵۰ فروند هاوک که به واسطه آن پدافند هوایی ایران می توانست آسمان ایران را برای میگ ۲۵ ناامن کند؛ در مقابل آزادی گروگان ها و توقف گروگانگیری و همچنین رابطه بهتر با ایران را طلب کردند، اما باز هم این قربانی فر است که به عنوان فرد نزدیک با مقامات ایرانی وظیفه انتقال پیام ها را به عهده دارد! بعدها تعداد دیگری از وسایل جنگی هم توسط قربانی فر در لیست اضافه شد.
محسن کنگرلو به استناد صفحه ۹۵ کتاب ماجرای مک فارلین در ۷ اسفند ۱۳۷۴ با نمایندگان کاخ سفید در فرانکفورت جلسه می گذارد، وی در گزارش خود حضور مقامات عالی رتبه کاخ سفید در این جلسه را تأیید می کند و مشخصاً روشن می شود که به شرطی یک هزار موشک تاو به ایران ارسال می شود که موافقت ایران را نسبت به ورود یک هیأت عالی رتبه امریکایی به تهران کسب شود؛ حتی در این جلسه تعدادی نقشه ماهواره ای از منطقه فاو در طول نبرد فاو به کنگرلو نشان می دهند و همچنین کوشش می شود تا ایران را از خطر شوروی آگاه کنند.
در اسفند ۶۳ محموله ۵۰۰ تایی موشک تاو به بندر عباس می رسد، اما باز هم هیچ گروگانی آزاد نمی شود، این مسأله به استناد کتابی که توسط محسن هاشمی منتشر شدهه به رئیس وقت مجلس منتقل می شود و حتی قربانی فر نیز در نامه های خود حضور هیأت عالی رتبه امریکایی در تهران در حدود اردیبهشت ۱۳۶۵ گوشزد مجدد می کند و حتی تأکید می شود در جلسه تهران از سوی این هیأت پیشنهاداتی داده می شود که مقامات ایرانی فکر آن را هم نمی کنند. حتی کنگرلو از قربانی فر در رابطه با آمدن خود وی با هیأت هم سؤال می کند و جواب می گیرد و حتی سرفصل های مذاکرات نیز توسط قربانی فر به اطلاع کنگرلو می رسد سرفصل هایی که فراتر از خرید سلاح و آزادی گروگان ها است و همه این موارد در کتاب مذکور قید شده است.
با این تفسیر ادعای عدم اطلاع از سفر مقامات ارشد امریکایی را چگونه باید پذیرفت و این سؤال مطرح می شود که این اطلاعات چه زمان و به چه نحو در اختیار رهبر انقلاب قرار گرفته است؟
حتی روز ۱۸ اردیبهشت وحیدی مسئول اطلاعات سپاه حضوری با هاشمی رفسنجانی در خصوص حفاظت از هیأت و مسائل مرتبط مذاکره می کند و در دوم خرداد کنگرلو مجدداً به هاشمی تأکید می کند که ۲ روز بعد هیأت امریکایی به ایران می آید.
جالب این است که حتی بعد از سفر مک فارلین نیز پیشنهاد سفر مجدد یک هیأت عالی رتبه امریکایی به تهران از سوی قربانی فر مطرح می شود!
جالب آن است که در نامه های قربانی فر که به واسطه بدقولی مقامات ایرانی در پرداخت ها، خود را متضرر و بدهکار بانکی معرفی می کند، روشن می شود که عدم پرداخت وجوه ممکن است به فاش شدن ماجرا منتهی شود و بعد از مدتی باز هم مذاکرات قربانی فر به نمایندگی از ایران با مقامات آمریکایی و البته آزادی یک گروگان دیگر و دریافت قطعات یدکی هاک در ۱۳ مرداد ۶۵ صورت می پذیرد.
سرانجام توقف این معامله به واسطه گروگانگیری جدید در لبنان متوقف می شود، آنچنانکه امریکایی ها پیش از این شرط کرده بودند که نباید گروگانگیری جدیدی رخ دهد. بدین ترتیب آمریکایی ها که تجربه حضور در تهران را نیز یافته بودند با این نگرش که کانال اول نمی تواند واسطه مناسبی با مقامات ارشد ایرانی متمایل با مذاکره و رابطه با امریکا باشد نقش خود را از دست می دهد و دیگر کانال سوخته تلقی می شود.
جالب آن است که قربانی فر که همواره در تبلیغات مقامات ایرانی به کلاه گذاشتن سر امریکایی ها و اقدام سرخود و دروغگویی متهم شده بود و حتی از سوی امریکا نیز کنار گذاشته شده بود، به نحوی که هاشمی در ۱۴ آبان یک روز بعد از افشاگری خود، می نویسد: «آقای کنگرلو آمد و گفت (منوچهر قربانی فر) که از جریان گروگان های آمریکایی کنار گذاشته شده، خیلی ناراحت است و گریه می کند. جلسه سران قوا در نخست وزیری بود. تصویب شد که مسأله آزادی گروگان ها و تأمین نیازها ادامه یابد. وزارت خارجه مسأله را با فرانسه تعقیب کند و پیشنهاد مبادله جاسوس آمریکایی، با پولهایمان در امریکا را نیز تعقیب نماید. همچنین مقرر شد اگر بتوانیم، لبنانی ها را راضی کنیم تا دو نفر از گروگان ها را با خواست سوریه آزاد کنند.» قربانی فر تا مدتها نیز با مقامات ایرانی مرتبط و همچنان نقش واسطه گری خود را در سایر موارد ایفا می کرد، آنگونه که هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود در ۲۱ مرداد ۶۶ تصریح می کند: «با حضور امام و سران قوا پیشنهد [منوچهر] قربانی فر مبنی بر مذاکره ما و نماینده تام الاختیار فرانسه در ترکیه، برای حل مشکلات فیمابین مطرح و تصویب شد. [قربانی فر] این پیشنهاد را از طریق کنگرلو داده است.»
اگر جناب آقای هاشمی از معطل کردن هیأت امریکایی در فرودگاه با افتخار برای مردم سخن می گویند، و مردم نیز جانانه در واکنش شعار مرگ بر آمریکا سر می دادند؛ اما کنگرلو به عنوان مسئول اصلی و هماهنگی امور در گزارش خود تأکید می کند: «هواپیمایی که قرار بود ساعت ۹ صبح بنشیند ساعت ۷ صبح به تهران رسید و ضمناً به جای باند نظامی به باند غیرنظامی رفته که به علت عدم اطلاع مسئولین فرودگاه یک ساعت در هواپیما منتظر اجازه خروج بودند، با اطلاع از این موضوع بلافاصله خود را به فرودگاه رساندم!»
حتی امریکایی ها هم معطل شدن خود در فرودگاه را اینچنین روایت می کنند: ساعت هشت و نیم صبح روز ۴ خردادماه ۱۳۶۵ یک هواپیمای اسرائیلی بی نشان که آدم هایی از سی آی ای خلبانش بودند، در فرودگاه تهران به زمین نشست. هیأت آمریکایی شامل باد مک فارلین، الیور نورث، جورج کیو، هوارد تایچر، از اعضای شورای امنیت ملی، امیرام نیر اسرائیلی (که وانمود می کرد آمریکایی است) و یک مسئول خبررسانی از طرف سی آی ای بود که خبرهای اعضای هیأت را به طریقی امن برای پودین دکستر در واشنگتن می فرستاد. یک هواپیمایشان محموله ای از قطعات موشکل هاوک هم بود و یک هواپیمای دیگر هم پشت سرشان توی اسرائیل آماده بود تا به محض آزادی گروگان ها فرستاده شود، بارش دوازده محموله موشکی دیگر. یکی از پاسدارهای فرودگاه تهران گروه را راهنمایی کرد به اتاق وی آی پی. آنجا منتظر شدند بالاخره کسی بیاید سراغشان، راضی از اینکه مکالمه مختصر مؤدبانه ای با فرمانده ایرانی این قرارگاه داشته اند؛ فرمانده با یک برنامه نمایش هوایی سرگرمشان هم کرد و چندتایی از هواپیماهای اف-۴ شان را به آسمان فرستاد، هواپیماهایی که به تازگی محموله ای از قطعات یدکی شان از غرب رسیده بود
… بیشتر از یک ساعت بعدتر، سروکله قربانی فر همراه کنگرلو پیدا شد، هر دو هم درب و داغان. قربانی فر بهنه آورد که آمریکایی ها زود رسیده اند و راهنمایی شان کرد سمت چندتایی ماشین قدیمی که قرار بود کاروان رفت و آمد محقرشان باشند. رفتند به هتل قدیمی هیلتون که حالا اسمش شده بود هتل استقلال؛ آنجا سپاه پاسداران با عجله کل طبقه بالایی را برای اقامت هیأت نامنتظر آمریکایی خالی کرده بود. یک پیغام محفوظ برای کاخ سفید فرستاده شد که خبر می داد رسیده اند: «با ما مؤدبانه رفتار شد، اگرچه کسانی که به نظر می آمد اعضای سپاه پاسداران باشند، به تعداد زیاد دورمان را گرفتند و همه جا همراهمان بودند، کسانی که هم به لحاظ فیزیکی و هم به لحاظ فنی مسئول حفاظت اتاق هایمان هم هستند.»
آقای هاشمی در شرایطی دست به افشاگری زد که مقامات امریکایی در تهران و در طول مذاکرات خود با مسئولین ایرانی بارها به اهمیت سری بودن مذاکرات اشاره کردند. در طول مذاکرات مقامات امریکایی احساس می کنند که قربانی فر و کنگرلو اطلاعات صحیحی را به مقامات ارشد ایرانی اطلاع نداده اند و بعد از هشت جلسه فشرده به توافقی در ۶ بند که در بند ششم توافق شد، کانال ارتباطی مطمئنی بین دو کشور نیز جهت سوءتفاهم و آشفتگی ایجاد شود.
حتی مقامات آمریکایی در گزارش خود تأکید داشتند که مسئولان مذاکره کننده ایرانی از ما خواستند که بیشتر بمانیم.
اگرچه در این سفر مک فارلین از عدم هماهنگی جهت ملاقات با مقامات ارشد ایرانی ناراحت و عصبی بود، و لیکن کنگرلو در پاسخ به این سؤال که احتمال داشت به خواسته شان برای ملاقات با سران نظام برسند؟ اینگونه پاسخ می دهد: «آن زمان اگر ما اقدامی می کردیم که منجر به آزادی گروگان های آمریکایی در لبنان می شد و در مقابل آنها هم تجهیزات نظامی ای را که ما برای پیروزی در جنگ نیاز داشتیم به ما می دادند امکانش بود که آقایان به آنها اجازه ملاقات بدهند اما به خاطر عجله ای که آنها داشتند کاری انجام نشد.»
با همه این شرایط اگر از فرمانده وقت کل سپاه در رابطه با نقش کنگرلو سؤالی را مطرح کنید ایشان نیز پاسخ منحصر به فرد خود را دارند آنچنان که در گفت و گو با خبرگزاری فارس در ۱/۷/۸۸ می گویند: «هنگامی که ما متوجه شدیم که در تهران اتفاقاتی در جریان است وارد ماجرا شدیم و محسن کنگرلو را به عنوان رابط دوم قرار دادیم و آقای وردی نژاد که معاون اطلاعات سپاه بود و بعداً مسئول خبرگزاری جمهوری اسلامی شد را به عنوان رابط اصلی قرار دادیم. در واقع ابتکار عمل را به دست گرفتیم تا ببینیم پشت صحنه چه می گذرد.»
اما غیر از مقامات امریکایی یک شخصیت دیگر نیز در هواپیما حاضر بوده است، فردی که خیلی کم از وی صحبت می شود و حتی در افشاگری مقامات ایرانی نیز به وی اشاره نمی شود بعدها در طول مذاکرات هم گویا حضور وی حساسیت زیادی را موجب نمی شود که البته شاید این امر به علت عدم شناخت «آمیرام نیر» مشاور نخست وزیر اسرائیل در تهران بوده است!
سال ها بعد محمدجواد لاریجانی در «نشست مذاکرات دیپلماتیک در ۳۰ سال انقلاب اسلامی» در دانشگاه صنعتی شریف از وجود دو صهیونیست در این هیأت یاد می کند: «ریگان رئیس جمهور وقت آمریکا در حال سقوط بود لذا استراتژی کار با ایران پیروز را مطرح کرد ولی صهیونیست ها توسط دو جاسوس موساد که در هیأت مک فارلین بودند… مذاکرات را بر هم زدند.» (سایت جهان نیوز، ۷ دی ماه هشتاد و هفت)
تولد کانال دوم
همان طور که مرور شد امریکایی ها احساس می کردند، عدم هماهنگی های لازم جهت ملاقات با سران نظام در تهران نه به علت سیاست های کلی نظام جمهوری اسلامی بلکه به واسطه عدم توانایی کانال آنها است از همین رو بر آن آمدند تا کانال قوی تری را بیابند؛ این کانال کسی نبود جز فرزند برادر هاشمی رفسنجانی یعنی علی هاشمی، ادامه ماجرا را از زبان ایشان در مصاحبه با شماره ۵۰ مجله «شهروند امروز»، در تاریخ ۲۶ خرداد ۱۳۸۷ می خوانید:
شما از چه مقطعی وارد این ماجرا شدید؟
… آنها این ابهام را داشتند که نکند اول با مقامات ایرانی در ارتباط نبوده و لابی ها جدی و مؤثر نبوده اند و آنها حساب اشتباه باز کرده اند.
… من به همراه چند تن از دوستان در آن زمان سفری به بلژیک داشتم. شهریور ۱۳۶۵ بود و من ۲۵ سال بیشتر نداشتم. در آنجا تماسی با من گرفته شد و گفتند که ما می خواهیم مسائلی را با شما در میان بگذاریم تا به گوش آقای هاشمی رفسنجانی برسد.
من به آنها گفتم که مسئولیتی ندارم و آنها گفتند که ما صرفاً می خواهیم که شما پیام مان را به گوش آقای هاشمی برسانید و به دنبال چیز دیگری نیستیم. ملاقاتی در بلژیک داشتیم و وقتی ملاقات انجام شد، مشخص شد که آن افراد مقام حکومتی نیستند اما کسانی هستند که با شورای امنیت آمریکا کار می کنند. یکی از آنها فردی به نام آقای حکیم بود که ایرانی الاصل بود و چند سال پیش در کره جنوبی فوت کرد. یکی دیگر از آنها هم فردی به نام ریچارد سیکورد بود که قبلاً معاون وزیر دفاع آمریکا بوده و مدت زیادی هم در ایران حضور داشته است. مترجمی هم همراه آنها بود که گویا قبلاً در سفارت آمریکا در تهران کار می کرده است. جلسه ما در هتلی در بلژیک برگزار شد.
برای دیدار با آقای هاشمی یا فرد دیگری چک نکردید؟
نه، چون من که مقام رسمی نبودم تا لازم به چک کردن باشد.
در آن جلسه چه بحث هایی مطرح شد؟
آنها بحث مک فارلین را مطرح کردند و گفتند که ما به ایران آمده ایم و علاقه مان هست که به ایران کمک کنیم و ایران از لحاظ نظامی در برابر عراق به زودی با مشکل برخورد می کند. عراق در حال دست یافتن به تسلیحات جدید است و روس ها دارند کمک می کنند که خارک از کار بیفتد. گفتند که ما در چنین شرایطی می خواستیم به شما کمک کنیم و ماجرای مک فارلین را توضیح دادند و بعد می پرسیدند که چرا آن اتفاق افتاده است؟ آیا ایرانی ها نمی خواهند اصلاً ما را ببینند؟
آیا قصد دیدن ما را ندارند؟ آنها می گفتند که ما برای کمک اعلام آمادگی کرده ایم و حاضریم هر نوع سلاحی هم بدهیم. می گفتند که اگر یک گروه رسمی باشد که ما بدانیم از طرف دولت ایران هستند می توانیم کمک های زیادی در همه زمینه ها بکنیم، خصوصاً در ماجرای جنگ که مسأله اصلی و پیش روی شما است. آنها گفتند که مطابق اطلاعات ما، روسیه و برخی کشورهای غربی، حمایت تسلیحاتی خودشان از عراق را به شدت افزایش داده اند و به زودی موازنه جنگ به نفع عراق کاملاً تغییر خواهد کرد و ما نمی خواهیم این اتفاق بیفتد. آنها البته اضافه کردند که روشن و صریح می گوییم که مدنظر ما این نیست که شما یک پیروزی در عراق به دست بیاورید. بعد هم چند بار تأکید کردند که آنچه مدنظر ماست، یک «صلح شرافتمندانه» است. به هر حال آنها از آنچه در تهران اتفاق افتاده بود متعجب بودند و یک شکی هم داشتند که می گفتند قربانی فر بالاخره با اسرائیل روابطی دارد و شاید لابی های اسرائیلی سنگ اندازی کرده اند تا روابط ما به شکل مناسبی برقرار نشود. قربانی فر که گمان می کنم نام سابق او هم «سوزنی» بوده است، از قبل از انقلاب هم با سازمان های اسرائیلی گویا روابطی داشته است.
یعنی آمریکایی ها به خود قربانی فر که دلال این معامله اسلحه بود هم شک داشتند؟
بله، اصلاً در کل در آن زمان برخی معتقدند که دو گروه بسیار مخالف برقراری روابط میان ایران و آمریکا هستند یکی اپوزیسیون ایرانی خارج از کشور و دیگر، اسرائیل و هربار به سمت این روابط می رویم، آنها لابی های خودشان را برای جلوگیری از این اتفاق، فعال می کنند. حالا کاری نداریم که این مسأله آیا واقعاً در آن مقطع وجود داشت یا نه؛ ولی به هر حال آمریکایی ها این احتمال را هم در آن جلسه مطرح کردند.
فرجام و نتیجه این جلسه شما چه بود؟
من وقتی از سفر برگشتم شرح آن دیدار را در چندین صفحه نوشتم و وقتی از آقای هاشمی رفسنجانی گرفتم و خدمت ایشان رسیدم و ماجرا را هم کاملاً توضیح دادم.
واکنش آقای هاشمی چه بود؟
ایشان ماجرای مک فارلین را تکذیب کردند و گفتند که به نظرم چنین چیزی درست نیست و واقعیت ندارد. اما بعد گفتند که حالا شما گزارشت را بگذار اینجا باشد. بعد هم که من یکی، دو بار پیگیری کردم هیچ نتیجه ای نگرفتم.
برداشت تان در آن زمان از آن پاسخ آقای هاشمی چه بود؟
برداشتم این بود که ایشان نیازی به توضیح برای اینجانب نمی دیدند.
پس شما اقدام دیگری انجام ندادید؟
من در آن زمان ارتباطی هم با دفتر امام داشتم. با یکی از دوستان که در دفتر امام بود اجمالی مشورت کردم و ایشان پیشنهاد داد که من با آقای محسن رضایی که ارتباط هم داشتیم، جلسه ای بگذارم. رفتم پیش آقای محسن رضایی …
هیچ هماهنگی با آقای هاشمی انجام ندادید؟
نه، آقای هاشمی که تکذیب کرده بود.
هدفتان از دیدار با آقای رضایی چه بود؟
هم واقعاً دنبال یک پاسخ بودم و هم به مشکلات جبهه فکر می کردم که از نزدیک خودم آنها را درک می کردم. البته بعداً شنیدم که آقای هاشمی آن گزارش را که من به ایشان داده بودم به آقای حسن روحانی و دکتر هادی در مجلس داده بود. ایشان نمی خواست خودش رأساً وارد ماجرایی شود که ربطی به او ندارد و می خواست ماجرا از کانال خودش انجام شود.
گفتید که نزد آقای رضایی رفتید. نتیجه آن جلسه چه بود؟
بیشترین فشار جنگ آن زمان بر دوش سپاه بود. حجم عظیمی نیروی انسانی به جنگ می رفت، نبردهای سنگینی رخ می داد اما هیچ نتیجه ای نداشت و آنها مجبور بودند در میان مردم تبلیغ کنند که پیروز شده اند. در صحبت هایی که با آمریکایی ها داشتم و گزارش آن را هم نوشته بودم، موضوع حمله شیمیایی هم مطرح شده بود. کارشناسان غربی به عراق مشورت دادند که تنها راه مقابله با موج نیروهای انسانی، بمب شیمیایی است. در چنین شرایطی استراتژی نبرد ایران براساس تسلیحات مدرن نبود و صرفاً یا براساس تسلیحات دست ساز وطنی ساز خودش بود یا مبتنی بر آنچه می توانست ورای تحریم ها از خارج بگیرد.
وقتی آمریکایی این مسأله را به اطلاع شما رساندند که غربی ها به عراقی ها درباره استفاده از بمب های شیمیایی علیه موج نیروهای انسانی ایران، مشورت داده اند، آیا صرفاً به عنوان یک خبر این را مطرح می کردند یا آمادگی مشاوره متقابل و ارائه راهکار را هم داشتند؟
آنها اعلام می کردند که آمادگی مشاوره و اعلام راهکار را داریم.
راهکار آنه در این مسأله چه بود؟
درباره آن با من بحث می کردند، می گفتند که ما همچنین راهکارهایی برای فلان کار داریم یا مثلاً می گفتند برخی به دنبال قطع صادرات نفت ایران هستند یا می خواهند به خارک حمله کنند. در چنین وضعیتی سؤالی در ذهن من می آمد با این مضمون که آیا می توان از این وضعیت نجات پیدا کرد؟ با این شرایط به دیدار آقای رضایی رفتم و موضوع را توضیح دادم. آقای رضایی تکذیب نکرد و گفت آنچه گفتی اتفاق افتاده است. ما هم اگر بتوانیم از نظر استراتژیک از آنان کمک بگیریم، این همه تلفات نخواهیم داشت و پیروزی بچه ها در جنگ بیشتر می شود. ما زا طریق واحدهای سپاه به جریان کمک می کردیم و حالا شما هم کاری به این موضوع نداشته باش. فقط سرنخ هایت را به بچه هایی که من معرفی می کنم وصل کن تا کار ادامه پیدا کند. از این مقطع به بعد من دیگر شخصاً مداخله ای نداشتم و فقط سفری به خارج داشتم تا نیروهایی را که سپاه معرفی کرده بود به نیروهای آمریکایی وصل کنم.
در چه کشوری این ارتباط گیری را انجام دادید؟
ابتدا به ترکیه رفتم و سپس به آمریکا. این مذاکرات هم ادامه یافت تا زمانی که روزنامه الشراع برای اولین بار قضیه مک فارلین را منتشر کرد و بعد حضرت امام با آقای هاشمی این نظر را طرح می کند که بهتر است اول بار ما داستان را افشا کنیم و ایشان هم روز ۱۳ آبان این قضیه را افشا می کنند. اما صحبت های عمومی باز هم ماجرا را پیچیده تر می کند و به سرنوشت ماجرای قبلی دچار می کند.
آیا شما در این مدت به عنوان نماینده با دو طرف مذاکره ارتباط داشتید؟
خیر. من نقش نداشتم.
یعنی شما تنها با آنها تماس گرفتید و کانال های جدید را مشخص کردید و کناره گرفتید؟
بله! من به آمریکایی ها گفتم که این افراد می توانند با شما مذاکره کنند و البته به آنها گفته شد که باز هم اینها مقامات رسمی نیستند و شما با این افراد به عنوان افرادی که صاحب نفوذ در سیاست ایران هستند، می توانید مذاکره کنید.
در حقیق طوری وانمود شد که این قضیه را دلال ها پی می گیرند؟
بله البته همان زمان هم اقدامات مثبتی انجام شد. مثلاً دو گروگان آمریکایی آزاد شدند و آنها هم در مقابل کمک های تسلیحاتی به ایران کرده بودند تا به این مرحله رسید که همه مشکوک شدند که اسرائیلی ها خبر را به الشراع داده اند و جریان مهدی هاشمی مطرح شد و الشراع خبر سفر مک فارلین به ایران را چاپ کرد.
گزارش تاور را خوانده اید؟
… قرار شد که وزارت اطلاعات ایران یک گزارش در مقابل گزارش تاور منتشر کند که من رفتم و مطالبی را که می دانستم توضیح دادم. گزارش تاور ترجمه شده بود و قرار بر این بود که یک گزارش مشابه تاور در ایران آماده شود.
که هیچ وقت آماده نشد؟
من چنین گزارشی ندیدم. اما در جلسات متعددی خود من جریان را توضیح دادم که چه کسانی در این کار حضور داشتند…
آقای هاشمی رفسنجانی در خطبه های نماز جمعه پس از لو رفتم ماجرا، اتهاماتی را به آمریکایی ها وارد کردند و گفتند که آنها با پاسپورت جعلی وارد ایران شده اند آیا چنین نکاتی نمی توانست بر روند مذاکرات آتی ایران و آمریکا و خریدهای تسلیحاتی ایران تأثیر منفی داشته باشد؟
به طور کلی بعد از صحبت های آقای هاشمی رابطه به هم خورد و دیگر اصلاً ماجرا تمام شده بود.
یعنی لو رفتم ماجرا موجب متوقف شدن آن شد؟
بله، وزنه به طور کلی تغییر کرد.
پس از این ایران در مواجهه با آمریکا به کدام سمت رفت؟
وقتی ماجرا به هم خورد، ایران مسیر طبیعی خودش را ادامه داد و سعی نکرد که مسیر را عوض کند. همان شعارها و محاکمه متجاوز داده می شد و از لبنان و افغانستان مسیر سابق طی می شد. به نظر من آمریکایی ها پس از این جریان به این فکر افتادند که اهداف خویش را با فشار دنبال کنند. اولین فشاری که به ایران آوردند این بود که چشم ایشان را بستند و اجازه دادند که عراق تمام وقت از شیمیایی استفاده کند. عراق بلافاصله فاو را گرفت. به سلاح های مدرن عراق اضافه شد و نفت کش ها را نشانه گرفتند. اما وقتی ایران تصمیم گرفت مقابله به مثل کند، گفتند پرچم ها را روی نفت کش ها می گذاریم و هرکس نفت کش ها را بزند به آمریکا اعلام جنگ داده است. حتی در جنگ نفت کش ها ورسیه هم پرچم اش را روی نفت کش های کویت گذاشت. ایران هم که همزمان در ۳۰ جبهه نمی توانست بجنگد. بعد بهانه های دیگری گرفتند مثل اینکه به ایران گفتند که شما روی سکوها موشک گذاشته اید تا کشتی ها را بزنید. در حالی که سکوها از اول هم سایت پدافند هوایی بود. در این میان اشتباه یا درست هواپیمای ایرباس را هم آنها زدند. پس در واقع فشار را زیادتر کردند.»
روایت محسن هاشمی
در این میان روایت آقای محسن هاشمی در این زمینه را نیز مرور می کنیم: «بنابر اظهارات علی هاشمی، او در سن ۲۵ سالگی زمانی که دانشجوی (رشته زمین شناسی دانشگاه شهید بهشتی) بود به بیماری چشم مبتلا شد و در مردادماه ۱۳۶۵ به اتفاق همسرش برای معالجه عازم لندن شد. در بحث های دوستانه ای که جلال سادایان، کاردار ایران با وی داشت، ساداتیان ابراز می کند برخی تماس ها با سفارت و او گرفته می شود که او با توجه به اینکه نماینده رسمی جمهوری اسلامی ایران است نمی تواند پاسخگوی آنها باشد. سادایان برخی از این تماس ها را با علی هاشمی مطرح می کند و از او می خواهد به یکی از این ملاقات های درخواستی برود، زیرا فرد متقاضی ابراز کرده بود مطالب خود را صرفاً با کسی در میان می گذارد که مستقیماً با مقامات عالی رتبه ایران در تماس باشد. ترتیب ملاقات در یکی از هتل های لندن توسط ساداتیان با این شخص که خود را شهریاری معرفی نمود، داده می شود…. علی هاشمی بدون هماهنگی قبلی با مقامات ایرانی و با توجه به روحیه ماجراجویش می پذیرد که با آنان ملاقاتی داشته باشد. ترتیب ملاقات در بروکسل داده می شود و دلیل تغییر مکان نیز نگرانی از جاسوسی سیستم های اطلاعاتی شوروی و انگلیس عنوان می گردد. در اوایل شهریورماه ۱۳۶۵، آلبرت حکیم و یک آمریکایی به نام سیکورد به ملاقات علی هاشمی در هتل محل اقامت وی در بروکسل می روند. در این ملاقات سیکورد، به عنوان مشاور ریگان و دارای درجه نظامی سرلشکری معرفی می شود… بنا به اظهارات علی هاشمی وی در بازگشت به دیدار عموی خود هاشمی رفسنجانی می رود و گزارشی از سفر لندن و بروکسل و تماس آمریکایی ها به ایشان می دهد. اما هاشمی رفسنجانی به او اظهار می کند… بهتر است وی در این باره با کسی سخن نگوید، اما گزارش دقیق ماجرا را بنویسد. اما حس ماجراجویی بار دیگر علی هاشمی را تحریک به تحقیق در مورد واقعیت آمدن یا نیامدن آمریکایی ها به ایران می کند در نهایت به این نتیجه می رسد به دلیل روابط پیش خود با محسن رضایی (به واسطه حضور در جبهه و همکاری نزدیک با وی) ماجرا را برای او شرح دهد… هنگامی که علی هاشمی نگرانی اش را از مخالفت عموی خود مطرح می نماید، محسن رضایی می گوید: «خود وی موضوع را با ایشان در میان خواهد گذاشت… در جلسه دوم علی هاشمی با محسن رضایی، وی ضمن تعیین خطوط کلی و نحوه برخورد با آمریکایی ها، فهرست تسلیحات و اطلاعات مورد نیاز را به علی هاشمی می دهد… افزون بر آن، اسم مستعاری نیز برای علی هاشمی انتخاب گردید و قرار شد که در جریان گزارش به هاشمی رفسنجانی این مام به کار رود… علی هاشمی برای ملاقات بعدی عازم ترکیه می شود و از طریق ترکیه، پس از ساعت ها پرواز با هواپیمایی کوچک که برای سوخت گیری توقفی هم داشته است به مکان ناشناخته موردنظر مذاکره کننده می رسد. او ابراز می دارد که در ابتدا نمی دانست واقعاً کجا بوده فقط به نظر می رسید که بعد از چند ساعت پرواز به یکی از شهرهای اروپایی مانند ژنو رسیده است و از آنجا با پروازی چندساعته به محلی رسیدند و مجدداً بی آنکه اجازه پیاده شدن به او داده شود پرواز به مکان نهایی صورت می گیرد… علی هاشمی را به اتاقی بدون پنجره با سقفی کوتاه هدایت می کنند، شاید برای اینکه در این مکان بهتر بتوانند همه مکالمات را ضبط کنند. در آن اتاق سیکورد، نورث و فرد دیگری حضور داشت که او را «رئیس» معرفی کردند. علی هاشمی معتقد بود که آن شخص شبیه پویندکستر (رئیس شورای امنیت ملی) بود. صحبت هایی که در این جلسه مطرح شد عمدتاً حول محورهای ذیل بود: ۱٫ تروریسم، گروگان ها و آزادی آنان… ۲٫ استراتژی ایران روسیه و امنیت خلیج فارس. ۳٫ مصالح ایران و آمریکا… علی هاشمی براساس رهنمودهای محسن رضایی… در مذاکرات تأکید می کند و می گوید اسرائیل نباید در ارتباط میان دو طرف نقش و حضور داشته باشد… در اواسط سال ۱۳۶۵ علی هاشمی به همراه سمیعی برای دیدار مجدد حکیم به آلمان می رود. حکیم که به استقبال آمده بود از حضور سمیعی تعجب می کند. علی هاشمی که صرفاً برای معرفی سمیعی در سفر حضور داشت و در جلسه اول به عنوان معارفه طرف ایرانی شرکت کرده بود، در پی بروز اختلاف بین سمیعی و طرف های آمریکایی در جلسه دیگر نیز حاضر می شود. سرانجام در آخرین جلسه برای خداحافظی، نورث از علی هاشمی تشکر می کند و یک انجیل که ریگان پشت آن به دست خط خود مطلبی نوشته بود، به او می دهد تا به مقامات عالی رتبه ایران تسلیم کند.» (ماجرای مک فارلین، فروش سلاح، آزادی گروگان ها، نوشته محسن هاشمی- حبیب الله حمیدی، دفتر نشر معارف انقلاب، سال ۱۳۸۸، صص ۱۵۲-۱۴۴) در این دو روایت تأکید شده است: ۱٫ علی هاشمی به صورت کاملاً اتفاقی محوریت ارتباط با آمریکایی ها را به عهده می گرد (در روایتی، زمانی که برای معالجه با همسرش به لندن رفته بود و در روایتی دیگر در سفری به بلژیک با دوستانش) ۲٫ دخالت داده شدن آقای محسن رضایی (فرمانده وقت سپاه) در دور دوم مذاکرات با آمریکایی ها بدون هماهنگی با آقای هاشمی رفسنجانی بوده است (در روایتی با توصیه دوستانی در بین امام و در روایتی صرفاً به دلیل دوستی فی مابین به ابتکار شخص علی هاشمی این کار صورت می گیرد) ۳٫ بعد از منع علی هاشمی از ادامه ارتباط گیری با آمریکایی ها توسط آقای هاشمی رفسنجانی، وی با اسم مستعار این کار را ادامه می دهد و عمویش از این مهم کاملاً بی اطلاع بوده است. ۴٫ برخلاف دور اول مذاکرات که آمریکایی ها به نوعی اسرائیل را در آن دخیل کرده بودند در دوم مذاکرات صهیونیست ها هیچ گونه دخالتی نداشتند (هرچند تفاوت روایت ها به خوبی مشخص می سازد که مسائلی از قلم افتاده است) قابل توجه اینکه در این زمینه گزارش تاور تأکید می کند که علی هاشمی به اسرائیل برده شده است اما آقای محسن هاشمی در کتاب ماجرای مک فارلین این بخش از گزارش را خلاف واقع اعلام می دارد. با وجود این وقتی در روایت آقای علی هاشمی بعد از پرواز از ترکیه موضوع توقف در مکانی ناشناخته به میان می آید این احتمال تقویت می شود که آمریکایی ها در دوم مذاکرات نیز اسرائیلی ها را دخالت داده بودند. ۵٫ در دوم مذاکرات صرفاً تهیه تسلیحات برای سپاه مدنظر بوده و هیچگونه تحرکی برای تجدید روابط در دستور کار نبوده است. اما زمانی که علی هاشمی از دیپلماسی تهاجمی آمریکا سخن می گوید کاملاً روشن می سازد که نگاه طرف ایرانی در این زمینه مبتنی بر فراهم کردن زمینه ها به صورت تدریجی بوده است. مسأله ای که برای آمریکایی ها چندان قابل درک نبوده و بعضاً ایجاد اشکال می کرده است. نکات قابل تأمل دیگری نیز در روایت های ارائه شده توسط اطرافیان آقای هاشمی رفسنجانی وجود دارد که به دلیل اجتناب از مطول شدن بحث از آن می گذریم. البته تذکر این مطلب خالی از لطف نخواهد بود که آقای جلال ساداتیان (کاردار وقت ایران در لندن و برادر مسئول دفتر آقای هاشمی در دوران ریاست مجلس) در گفت و گو با سلیمی نمین آنچه توسط اقای محسن هاشمی در مورد حلقه وصل اولیه بودن ایشان مطرح شده را تکذیب کرده. روایت شخص آقای هاشمی رفسنجانی نیز مانند همیشه مبهم و کلی است: «عصر علی- اخوی زاده- برای پیگیری پیام کاردارمان در لندن در خصوص پیام آمریکاییان آمد. گفتیم تعقیب نکند و از مطرح کردن مسأله ممنوعش کردم. خوب نیست به خاطر رابطه فامیلی، علی در موضوع وارد شود.» (ص ۲۵۲)؛ «عصر علی- اخوی زاده- آمد؛ از خوزستان احضارش کرده بودم. گزارش دیدار و مذاکره مجدد با آمریکایی ها را داد، قبل از اقدام او را نهی کرده بودم. به من گفته بودند که به آمریکا رفته و با ریگان درباره سقوط صدام مذاکره کرده است. گفت به آمریکا نرفته، بلکه به نوعی ادامه همان رشته ارتباط های سابق بوده با [الیور] نورث عضو شورای امنیت ملی آمریکا و پویند کستر [از طراحان رابطه آمریکا با ایران]، [آلبرت] حکیم و سام صحبت کرده معلوم شد انجیل با امضای، ریگان را، او آورده و این کار را با اصرار آقای محسن رضایی کرده است… احمدآقا هم آمد. نگران همان دیدار بود.» (ص ۳۵۱) در این روایت نه تنها بحث از توقف پرواز علی هاشمی از ترکیه به آمریکا در «مکان ناشناخته» به میان نمی آید بلکه حتی سفر به آمریکا نیز نفی می شود. آنچه در این بحث بیشتر قابل تأمل است اینکه آقای هاشمی همه مسئولیت دور دوم ارتباطات با آمریکایی ها را متوجه آقای محسن رضایی می نماید «آقای محسن رضایی آمد و برای توجیه فرستادن علی- اخوی زاده- برای مذاکره با آمریکایی ها در مورد گروگان های لبنان حرف زد که قانع کننده نبود و گفتم اشتباه کرده است. اما از جهتی به ایشان حق دادم، زیرا احساس نیاز به سلاح را بیشتر از دیگران دارد و از طرفی پی برده که فاز اول در آستانه بن بست است و فکر کرده با در صحنه قرار گرفتن برادرزاده من، پیشرفت کار بهتر خواهد بود.» (ص ۳۶۵) در این زمینه چند نکته می بایست مورد توجه ویژه قرار گیرد: ۱٫ در دور دوم مذاکرات نیز مسأله گروگان ها بهانه یا ظاهری برای تجدید روابط است. ۲٫ همه کانال ها در دور دوم هم کاملاً در اختیار آقای هاشمی اند؛ از اخوی زاده تا کاردار ایران تا آقای وردی نژاد که بیشتر از اینکه سپاهی باشد و در خدمت آقای محسن رضایی، جزو نیروهای مورد اعتماد آقای هاشمی به حساب می آید و … ۳٫ آقای محسن رضایی نیز اطمینان کافی ندارد که نیروهای آقای هاشمی از جمله آقای فریدون وردی نژاد همه مسائل را به ایشان منعکس سازند: «آقای محسن رضایی آمد. درباره نیازهای عملیات آینده و کمبودها و آزادی گروگان های لبنانی گفت و تأکید کرد که فریدون [مهدی نژاد] باید جزئیات را به من بگوید.» (ص ۳۶۴)
سلیمی نمین در همین رابطه معتقد است: براساس قرائنی احتمالاً هواپیمای آقای علی هاشمی از مقصد ترکیه به آمریکا، در اسرائیل به زمین می نشیند. در مورد ترکیب اعضای هیئت آمریکایی به سرپرستی مک فارلین نیز گرچه صرفاً از عضویت «نیر» مشاور نخست وزیر اسرائیل نام برده می شود اما در زمینه چنین خطاهایی باید خداوند را شاکر بود که اعتبار امام در جهان اسلام و اعتقاد راسخ ملل مسلمان به موضع سرسختانه ایشان در برابر صیهونیست ها، از تبعات چنین اقداماتی بعد از فاش شدن سفر مک فارلین کاست. بدون تردید اراده ای وجود داشت تا چهره انقلاب اسلامی مخدوش شود. از این رو با گنجانیده شدن مشاور نخست وزیر اسرائیل (و یک صیهونیست دیگر) در ترکیب هیأت بلندپایه آمریکایی به تهران کوشش شد لطمه جبران ناپذیری به مواضع صادقانه ایران در قبال نژادپرستان وارد گردد. متأسفانه آقای هاشمی در خاطرات خویش هرگز سخنی در این زمینه به میان نمی آورد حال آنکه با توجه به اینکه ورود مشاور نخست وزیر اسرائیل به ایران رخدادی بسیار مهم بود و از جمله نتایج دیپلماسی پنهان و فردمحورانه به حساب می آید ضروری بود در کنار خدمات برجسته ایشان، در این اثر مورد اشاره قرار گیرد.
بیت آقای منتظری به ماجرای مک فارلین حساس شد، چون …
در این میان مروری بر روایت آیت الله منتظری به عنوان قائم مقام وقت رهبری نیز می تواند نشانگر دلایل حساسیت و بروز واکنش بیت ایشان باشد «در همان روزهایی که مصادف با افشای جریان مک فارلین بود، روزی آقای امید نجف آبادی نزد من آمد و گفت: من قبل از انقلاب با شخصی به نام منوچهر قربانی فر دوست بودم و او آن زمان برای چاپ تحریرالوسیله و حکومت اسلامی و … مبالغ قابل توجهی به من کمک می کرد. حال او دلال اسلحه شده و با مقامات آمریکا و انگلیس نیز رفت و آمد دارد و او واسطه خرید موشک تاو توسط ایران از آمریکاست. مرحوم امید در ادامه گفت: آقای قربانی فر می گوید من در اینجا مطالبی درباره آینده رهبری می شنوم و مطالبی بین هیأت اعزامی ایران از طرف هاشمی رفسنجانی به ریاست فرزند یا برادرزاده او با کاخ سفید و مشاور ریگان در چند محور ردوبدل می شود. از جمله در مورد صدور انقلاب یا به قول آمریکایی ها صدور تروریسم و دخالت ایران در سایر کشورها و نیز تضمین آینده نظام و رهبری و همچنین آزادی گروگان های لبنانی. در این مذاکرات هیئت ایرانی در همه موارد سعی کرده رضایت آمریکایی ها را فراهم آورد.
آیت الله منتظری در ادامه خاطرات خود می نویسد: آقایان برای خرید اسلحه روابط مخفیانه ای با آمریکایی ها برقرار کرده بودند و مک فارلین مشاور رئیس جمهور آمریکا و همکاران او به طور مخفیانه و پاسپورت جعلی وارد کشور شدند. سپس با نامه های آقای منوچهر قربانی فر این مسأله برای ما برملا شد. آقای قربانی فر فتوکپی نامه های خود به آقای کنگرلو را به وسیله آقای امید نجف آبادی برای من فرستاد و طبعاً جریان مک فارلین در بیت ما مطرح شد. البته من اصلاً قربانی فر را ندیده ام و نامه های قربانی فر را ظاهراً سیدمهدی توسط یکی از دوستانش به الشراع رسانده بود و آقایان با علم کردن این مسائل می خواستند به طرف های آمریکایی خود بفهمانند که ما با طرفداران صدور انقلاب، یه قول آمریکایی ها تروریسم و با مخالفان این مذاکرات و افشا کنندگان آن برخورد کرده ایم. در آن زمان بسیاری از تلکس هایی که روی منزل ما می آمد از همین موضوع حکایت داشت.
آنچه امریکایی ها گفتند و ایرانی ها نگفتند / دار و دسته مهدی هاشمی می خواستند مک فارلین را در تهران گروگان بگیرد
از آنجایی که نمی توانستیم ادعاها و تحلیل های طرف امریکایی را نادیده بگیریم باید به کتاب «جنگ گرگ و میش؛ تاریخ سری مناقشه ۳۰ ساله آمریکا با ایران» نوشته دیوید کریست، سرهنگ تفنگدار نیروی دریای ایالات متحده و کارشناس ارشد تاریخ در پنتاگون است. این کتاب که در جولای ۲۰۱۳ منتشر شده، با بیش از سیصد گفت و گو با مقامات و ارائه اسناد و مدارک طبقه بندی شده نظامی، جزئیات مناقشه پشت پرده آمریکا با ایران طی سه دهه بعد از انقلاب ۵۷ را روایت کرده است. کتابی که روزنامه نیویورک تایمز آن را در نوع خود «تحقیقی گسترده و عمیق و با ادبیاتی ظریف» می داند؛ در این کتاب آمده است:
کیمچ از مدیران کل وزارت امورخارجه اسرائیل و همچنین از دوستان نزدیک شیمون پرز، نخست وزیر اسرائیل، سری به دفتر کار مک فارلین در کاخ سفید زد و گفت: حکومت ایران در آستانه فروپاشی توصیف کرد و گفت در داخل کشور مخالفت ها دارد افزایش می یابد؛ اما ایرانی های میانه روی طرفدار غرب در داخل مجموعه حکومت نیاز به پشتیبانی خارجی داشتند، به خصوص از طرف ایالات متحده. برای نشان دادن حس نیتشان هم پیشنهاد آزادی گروگان های آمریکای در لبنان را داده بودند، احتمالاً هم از گذر مبادله با مقداری تجهیزات نظامی. کیمچ در پایان حرف هایش گفت: «آنها مطمئن اند که می توانند این کار را بکنند.» ماجرا قشنگ تر از آن بود که حقیقی به نظر بیاید باز شدن بالقوه مسیر تعامل با میانه روهای ایران، میانه روهایی که احتمالاً می توانستند دوباره ایران را به سمت ایالات متحده سوق بدهند، آزادی گروگان های اسیر در لبنان که رویش!
مک فارلین چند روز بعدتر حرف پیشنهاد کیمچ را پیش رئیس جمهور ریگان زد. واکنش ریگان این بود که «خدای من! این خبر که عالیه!» به مک فارلین دستور داد قضیه را بیشتر بشکافد و بکاود.
مک فارلین تهدید کرد اگر همه گروگان ها آزاد نشوند،می گذارد می رود و نجف آبادی و دیگر ایرانی ها پیشنهاد آزادی دوتا از گروگان ها را به ازای قطعات یدکی موشک ها دادند. ساعت یک و نیم نصف شب بعد تماسی تلفنی با پوین دکستر، مک فارلین تا چهار صبح به ایرانی ها وقت داد تا همه گروگان ها را آزاد کنند. اگر این کار را می کردند، هواپیمای حامل باقی قطعات یدکی تا ساعت ده صبح به تهران می رسید، اگرنه آمریکایی ها می گذاشتند می رفتند. ایرانی ها طفره رفتند و وقت بیشتری خواستند. مک فارلین تا شش و نیم به ایشان وقت داد. هیأت آمریکایی وقتی دیدند از هیچ گروگانی خبری نشد، صبحانه خوردند و چمدان بستند که بروند به فرودگاه. نجف آبادی که معلوم بود دیگر خسته شده، باز هم وقت خواست: «گروگان ها دست ما نیستند که.» مک فارلین جواب داد: «شرط ما را می دانید دیگر. هروقت توانستید برآورده اش کنید به من خبر بدهید.»
آمریکایی ها در خلوت خودشان نگران بودند نکند ایرانی ها بخواهند آنها را گروگان بگیرند، اما خطر واقعی از جانب مخالفان داخلی مذاکرات بود. خبر آمدن مک فارلین و دیگر آمریکایی ها پیچید بود. همه استقبال نکردند و مهدی هاشمی جمعیتی راه انداخت که بروند آمریکایی ها را بگیرند. حدود هشت صبح جمعیت متعصب هوادار او گرد آمدند و راه افتادند به سمت هتل. کنگرلو آمد به هتل و رو به کیو داد کشید که «همه پا شوید. درجا باید راه بیفتید بروید!» ایرانی ها سه تا ماشین قدیمی بی نشان آوردند و گروه مک فارلین را از کوچه پس کوچه ها بردند به قسمت نظامی فرودگاه. اگر هاشمی موفق می شد، احتمالاً ریگان هم گرفتار بحران گروگانگیری ای مختص خودش می شد.
تا کیو سوار هواپیما شد، مأمور اطلاعاتی ارشد سپاه پاسداران فریدون مهدی نژاد [وردی نژاد] آمد نزدیکش و تعارف کرد چند روز دیگر بماند. دو مأمور اطلاعاتی طی سه روز مذاکره با همیدگر صمیمی شده بودند. به کیو گفت «در تماس بمانیم.» کیو به نشان موافقت سر تکان داد.
مک فارلین داشت سوار هواپیما می شد که به یکی از ایرانی ها گفت این چهارمین باری است که نتوانسته اند به افتخار رسیدن به یک توافق دست یابند: «بی اعتمادی ما تا مدت ها ادامه دارد. فرصت مهمی بود که از دست رفت.» با این جمله در هواپیما بسته شد و ۷۰۷ چهارموتوره روی باند راه افتاد و ساعت ۸:۵۵ از زمین بلند شد.
اگرچه حکومت ایران کماکان مصمم بود به پیروزی در جنگ و بسط و گسترش انقلاش اما در داخل مجموعه حکومت میان عملگراها و اصولگراها سر رویکرد به غرب و از جمله ایالات متحده برای تأمین سخت افزار نظامی لازم اختلاف ها افتاده بود. هاشمی رفسنجانی که محرم و معتمد آیت الله خمینی و رئیس مجلس ایران بود، اردوگاه واقع گراها را رهبری می کرد. او که از گذر خشونت های انقلاب جان به در برده بود، سیاستمداری بود ماهر اما پشت سرش حرف هم زیاد بود؛ اوایل جنگ ارتش ایران را فرماندهی کرده بود اما بعدترها صادرات پسته ایرانی را دست گرفت و خودش را ثروتمندتر کرد. بیم و دریغی نداشت برای پیروزی در جنگ، با شیطان بزرگ هم معامله کند. اگر این معامله به بهبود روابط هم منجر می شد که چه بهتر. میرحسین موسوی، نخست وزیر کشور، طرفدار رفسنجانی بود. موسوی که منشی محکم و یکدنده داشت، قبل از انقلاب معمار بود، متعلق به بدنه چپ گرای نهضت اسلامی. دیدگاه های مشترکی با رفسنجانی داشت و طرفدار همکاری بود، اگرچه انگار بیشتر نیازهای مبرم جنگ سوقش می داد به این سمت تا دغدغه گشایش روابط با غرب.
آنسوی منازعه جانشین منصوب رهبری نشسته بود، ایت الله حسینعلی منتظری. او که لیبرال به معنای ایرانی اش بود، در قم تحصیلات مذهبی کرده و سفت و سخت طرفدار انقلاب بود، اما به حکومتی لیبرال تر اعتقاد داشت که در آن فقهای اسلامی بر حکومتی چند حزبی و از جنس نوعی دموکراسی محدود و متعین حکومت کنند. اما به رغم شخصیت دموکرات منش اش، هیچ علاقه ای به برقراری مجدد روابط حسنه با ایالات متحده نداشت. دار و دسته شبه نظامی خودش را داشت که رئیسشان برادر دامادش بود، مهدی هاشمی. هاشمی که متعصبی لات منش و بزن بهادر بود، در دوران حکومت شاه مدتی را به جرم کشتن روسپی ها و همجنسگرایان در زندان گذرانده بود. خودش را کماکان به تمامی وقف منتظری می کرد و اقدامات و فعالیت هایش در راستای صدور انقلاب به لبنان به واسطه حزب الله بود.
آیت الله خمینی بعد از انتقال دومین محموله از موشک های تاو به ایران، از معاملات مخفیانه با آمریکایی ها و اسرائیلی ها خبردار شد. طرف رفسنجانی عملگرا را گرفت. آنچه مک فارلین متوجه نشده و قربانی فر هم کمکی به فهمش نکرده بود اینکه در ایران هیچ جناح «میانه رو»یی وجود نداشت. سردسته های همه جناح ها از این معاملات باخبر بودند و رهبر انقلاب هم تأییدشان کرد. برای آیت الله خمینی قضیه مطلقاً نه گشایش استراتژیک روابط با غرب بلکه کسب توانایی برای شکست دادن عراق و گسترش و بسط انقلاب بود. پروا و دریغی نداشت سلاح های ساخت آمریکا را به سمت سازنده شان نشانه بگیرد.
ایرانی ها که خوششان آمده بود، فشار می آوردند برای گرفتن تسلیحاتی بیشتر. فهرست خرید قربانی فر از جمله شامل موشک های پیشرفته هوا به هوا، موشک های ضددریایی هارپون و نوع پیشرفته ای از موشک های ضدهوایی هاوک ساخت آمریکا بود که قربانی فر به دروغ ادعا می کرد ایران برای مقابله با بمب افکن های بی یر شوروی لازمشان دارد که مکرراً حریم هوایی ایران را نقض می کردند. از آن جور استدلال هایی بود که می توانست در آن دوران جنگ سرد، نظر جنگ طلبانی را در مجموعه دولت ایالات متحده جلب کند و باعث موافقتشان شود. قربانی فر برای دلبری کردن از امریکایی ها، لدین را با حسن کروبی آشنا کرد که به ادعای قربانی فر و رهبر «خط میانه» در ایران بود؛ او جناح میانه روی فرضی در حکومت ایران را به این عبارت می خواند. کروبی ادعا داشت مشاور نزدیک آیت الله خمینی است و هفته ای سه روز را در خانه رهبر انقلاب ایران می گذراند از آن مقام های بلندپایه ای بود که مک فارلین امید ارتباط گرفتن با آنها را داشت. با اینکه مک فارلین حاضر به پذیرش فروش برخی تسلیحات پیشرفته تر نبود اما ریگان مجوز ارسال هشتاد موشک ضدهوایی هاوک به ایران را از طریق اسرائیل صادر کرد.
مقامات آمریکایی خودشان را قانع کردند که در حال کمک به «میانه روها»یی هستند که قصد براندازی حکومت ایران را دارند. در عین حال این میانه روها کسانی بودند که می توانستند عملیات نجات گروگان های آمریکایی در لبنان را مهندسی کنند، همه اعضای ارشد حکومت دونالد ریگان- از جمله رئیس جمهور- اطلاع داشتند که با فروش سلاح به کشوری که به ادهای آمریکا در صدر فهرست دولت های حامی تروریست است، در حال زیر پا گذاشتن قانون کشورشان هستند. آنها سعی کردند این بلندپروازی را در لفافه یک پوشش استراتژیک جذاب بپوشانند و با ترغیب دلالان اسلحه و رهبران اسرائیل تلاش کردند نشان بدهند با این اقدام دارند به «میانه روهای» ایران قدرت می دهند؛ کسانی که قرار است به مخالفت با آیت الله روح الله خمینی بپردازند.
از همین رو رهبران اسرائیل، از جمله نخست وزیر وقت شیمون پرز، مشتاقانه از این معامله فروش حمایت کردند و «امیرام نیر» از مقامات اسرائیلی گروه عالی رتبه ی آمریکایی را در سفر به تهران در ماه مه ۱۹۸۶ (اردیبهشت ۱۳۶۵) همراهی کرد.
وقتی ماجرای گشایش مخفیانه روابط با ایران کامل رو شد، ریگان به وزارت امورخارجه دستور داد مسئولیت هر گونه گفت و گوهای تازه با ایران را به عهده بگیرد. چارلز دانبار، از مأموران وزارت امور خارجه که هیچ اطلاعی از مذاکرات پیشین با ایرانی ها نداشت، به جورج کیو پیوست تا روز ۲۲ آذرماه در فرانکفورت با فریدون وردی نژاد دیدار کنند. دانبار به دستورات پایبند بود. نگرانی های استراتژیک در مورد اتحاد جماهیر شوروی که به مبادلات تسلیحاتی انجامیده بود، هنوز پابرجا بود. اما قرار بود تا وقتی ایران کماکان دارد از گروگانگیری و تروریسم پشتیبانی می کند، دیگر حرفی از تبادلات تسلیحاتی یا عادی سازی روابط وسط نباشد. وردی نژاد کوشید برای آمریکایی ها خودشیرینی کند. گفت ایران کماکان به ادامه روند گشایش روابط پایبند است. تأکید کرد که ایالات متحده باید سر حرف هایش در مورد تأمین سلاح بیشتر برای ایران و تلاش برای آزادی افراد زندانی در کویت بماند و در عوض ایران هم از نفوذش برای آزادی گروگان های ایرانی استفاده خواهد کرد. دو طرف نهایتاً به بن بست رسیدند.