برای دانلود فایل پی دی اف کلیک کنید
نحوه ساخت و تدوین استراتژی در روزنامههای ایران
دکترفریدون وردی نژاد
مهندس مهدی صدقی
کارشناس ارشد رسانه
۱۳۸۹- ۱۳۹۰
مقدمه
سازمانهای رسانهای نیز مانند سایر سازمانها برای دستیابی به اهداف خود نیازمند تدوین استراتژی هستند. به دلیل پیچیدگی و ظرافت تصمیمگیری در روزنامهها، مدیریت استراتژیک برای آنها ضروری است. روزنامهها در محیط ناپایدار و متغیر فعالیت میکنند، محیطی که در آن رقبای قدرتمندی همچون رادیو و تلویزیون و اینترنت نیز حضور دارد. تنوع ذینفعان در فعالیتهای رسانهای که میتوان آنها را تمامی افراد و گروههای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی دانست و نیز سیر تحولات فناوری و شتاب روزافزون پیشرفتهای فنی فعالیت رسانهها را تحت تاثیر قراد میدهد. این مواردو بسیاری از نکات دیگر، نیاز به برنامهریزی استراتژیک را برای روزنامهها و رسانهها بیش از هر سازمان دیگری نشان میدهد. در کشور ما ایران نیز مسائل خاص خود وجود دارد که اهمیت مدیریت استراتژیک و تدوین استراتژی برای رسانهها را بیشتر میسازد. در کشور ما جمعیت جوان و تحیصل کرده بخش بزرگی از جامعه را تشکیل میدهد، ضعف شبکه توزیع روزنامهها، مشکلات روزنامهها در تامین مالی و متعادل نمودن هزینهها و درآمدها، کارکرد نادرست روزنامهها که در بسیاری از موارد به جای اطلاع رسانی کارکرد احزاب و گروههای سیاسی را بر عهده میگیرند، کمبود مدیرانی که به هر دو مقوله مدیریت و رسانه آگاهی و تسلط داشته باشند، افزایش تعداد روزنامهنگاران جوان و دارای تحصیلات آکادمیک روزنامهنگاری، عدم امنیت شغلی و بسیاری از عوامل درونی و بیرونی دیگر این نکته را بیش از پیش روشن میسازد که بقای روزنامهها در این محیط بسیار پیچیده و متحول بدون تدوین استراتژیهای مناسب امکان پذیر نمیباشد.
در این مقاله با نگاهی به مستندات موجود که بخش زیادی از آنها مصاحبههای مدیران مسئول و سردبیران برخی روزنامههای کشور میباشد، شیوههای تدوین استراتژی در این روزنامهها استخراج میشود، زیرا استراتژیستها معمولاً مدیران ارشد سازمانها و موسسات هستند.
مفاهیم اصلی
پیش از ورود به بحث تدوین استراتژیها معرفی برخی اصطلاحات مربوط به مدیریت استراتژیک ضروری است. پیش از هر چیز تعریف مدیریت استراتژیک به عنوان موضوع این مقاله لازم است. « مدیریت استراتژیک هنر و علم تدوین، اجرا و ارزیابی تصمیمات وظیفهای چندگانه است که سازمان را قادر میسازد به هدفهای بلند مدت خود دست یابد.» (دیوید, ۱۳۸۹)
فرآیند مدیریت استراتژیک شامل سه مرحله تدوین استراتژیها، اجرای استراتژیها و ارزیابی استراتژیها است. در مرحله تدوین استراتژیها ماموریت سازمان تعیین میشود، فرصتها وتهدیدهای محیط خارجی و نقاط قوت و ضعف داخلی سازمان شناسایی شده، هدفهای بلند مدت تعیین میشود و استراتژیهای گوناگون در نظر گرفته میشود و در نهایت برای ادامه فعالیت موسسه استراتژی خاصی انتخاب میشود. (دیوید, ۱۳۸۹)
از آنجا که در تعریف مدیریت استراتژیک عنوان شد که این مدیریت علم و هنر است ، بنابراین در این مدیریت قضاوتهای شهودی و تجزیه و تحلیلهای علمی در کنار یکدیگر به کار گرفته میشوند. نیاز به سازگاری با تغییرات نیز مدیران استراتژیک را وادار میسازد که همواره بر محیط فعالیت خود نظارت داشته باشند و با شناسایی تغیرات و تحولات محیط نسبت به آن واکنش مناسبی را اتخاذ کنند که در دستیابی به اهداف بلند مدت سازمان به آنها کمک کند و حتی در صورت لزوم در اهداف بازنگری کرده و بر اساس شرایط جدید اهداف و ماموریتهای جدیدی برای سازمان تعریف شود.
در الگوی مدیریت استراتژیک مراحل سهگانه تدوین، اجرا و ارزیابی و رابطه بین اجزای اصلی فرآیند مدیریت استراتژیک نشان داده شده است. در این الگو تعیین ماموریت، بررسی عوامل خارجی و داخلی، تعیین هدفهای بلند مدت و تدوین، ارزیابی و انتخاب استراتژیها به عنوان اجزای اصلی مرحله تدوین استراتژیها مشخص شده است. در ادامه مقاله باتاکید بر این عوامل به شیوههای تدوین استراتژی در برخی از روزنامههای ایران پرداخته میشود.
بیانیه ماموریت
ماموریت یک سازمان نشان دهنده علت یا فلسفه وجودی و رسالت سازمان و به عبارتی دیگر بیانگر هویت سازمان است
بیانیه ماموریت یک سازمان، یک سند مکتوب است که ماموریت سازمان را به اطلاع ذینفعان رسانده و آن را فرا راه فعالیتهای سازمان قرار می دهد.
بیانیه ماموریت جمله یا عبارتی است که مقصود یک سازمان را از سازمان مشابه متمایز می کند.
سه هدف اقتصادی، جهت استراتژیک همه سازمانها را مشخص می سازد. این هدفها که ممکن است در بیانیه ماموریت به صراحت منعکس شده باشند یا اینکه بیان نشده باشند حفظ بقاء و حیات موسسه از طریق رشد و سودآوری مستمر است. متاسفانه این سه هدف چنان بدیهی هستند که غالباٌ به عنوان جهت اصلی در تصمیمگیری استراتژیک از نظر دور میمانند. (اعرابی, ۱۳۸۹)
رسالت بیانگر ارزشها و اولویتهای یک سازمان است. ماموریت یا رسالت باعث میشود که استراتژیستها درباره ماهیت و دامنه فعالیتهای کنونی شرکت بیاندیشند و نیز جذابیتهای بالقوه بازارها و فعالیتهای آن را مورد ارزیابی قرار دهند. رسالت یا ماموریت سازمان نموداری است که مسیر آینده سازمان را مشخص مینماید. نتیجه یک تحقیق نشان میدهد که حدود ۶۰% همه سازمانها برای خود یک رسالت یا ماموریت رسمی درنظر گرفتهاند و نیز سازمانهایی که ماموریت سازمانهایی که عملکرد عالی دارند درمقایسه با سازمانهای ضعیف، متعالیتر است. (دیوید, ۱۳۸۹)
ماموریت سازمانها از نظر حجم، محتوا، شکل و پرداختن به جزئیات با هم متفاوت هستند اما با توجه به اهمیت ماموریت سازمان در فرآیند مدیریت استراتژیک، معمولاً بیانیه ماموریت شامل موارد زیر است:
محصول (کالا یا خدمات) سازمان چیست؟ سازمان به چه کاری مشغول است و چرا به وجود آمده است.
مشتری سازمان چه کسانی هستند؟
بازار هدف سازمان چیست؟
نوع بازار یا بازارهای هدف و محدوده و گستردگی جغرافیایی آن چقدر است؟
فنآوری مورد استفاده سازمان چیست؟
فلسفه یا مرام سازمان باورهای بنیادی، ارزشها، آرمانها وآرزوها، اولویتهای فلسفی و اخلاقی اصلی سازمان را بیان می کند.
توجه به بقا، رشد و سودآوری سازمان، هر سازمانی ابتدا باید توان تداوم حیات داشته باشد، در نتیجه باید به فکر رشد و توسعه و پیشی گرفتن از رقبا باشد و برای عملی کردن بقا و رشد؛ هر روندی که سازمان طی میکند باید سودآور باشد
شایستگی متمایز یا مزیت رقابتی سازمان چیست؟
توجه به تصور مردم، اگر تصویر ذهنی عمومی از سازمان مثبت باشد موفقیت سازمان را به همراه دارد. در بیانیه ماموریت باید مشخص شود که آیا سازمان نسبت به مسایل اجتماعی، جامعه و محیط واکنش مناسب نشان می دهد؟
توجه به کارکنان و ارزش آنها برای سازمان را نشان دهد. موفقیت سازمانها در گرو برخورداری از نیروی کار توانمند است. (اعرابی, ۱۳۸۹)
با توجه به اهمیت بیانیه ماموریت، روزنامهها نیز باید دارای بیانیه ماموریت باشند. اما اکثر روزنامههای ایرانی فاقد بیانیه ماموریت هستند و یا اینکه این بیانیه ماموریت منتشر نشده است. در ادامه چند نمونه از بیانیههای ماموریت روزنامههای ایرانی بررسی میشوند.
بیانیه ماموریت روزنامه جام جم
در وبسایت جام جم آنلاین که پایگاه خبری وابسته به روزنامه جام جم است بیانیه ماموریت این پایگاه در قسمت درباره ما آورده شده است. در این بیانیه قید شده که اصول و اهداف این پایگاه اینترنتی با اصول واهداف روزنامه جامجم یکسان است. بنابراین میتوان آنرا به عنوان بیانیه ماموریت روزنامه جامجم نیز در نظرگرفت. این بیانیه به شرح زیر است.
“جام جم آنلاين” پايگاه خبري وابسته به موسسه “جام جم ” –روزنامه معتبري به همين نام در ايران – است كه نوزدهم مهرماه ۱۳۸۱ به عنوان نخستين روزنامه سايبر ايراني تولد يافت و از همان هنگام، بي وقفه در كار ارايه اخبار و اطلاعات از گوشه و كنار جهان به مخاطبان بوده است.
“جام جم آنلاين” مي كوشد تا “روزنامه اي براي همه ” و “دريچه اي به سوي رويدادهاي جهان” باشد.
اصول و اهداف اين پايگاه خبري، همان است كه براي روزنامه “جام جم” تعريف شده است:
- اطلاع رساني صحيح با تاكيد بر ماهيت فرهنگي و اجتماعي روزنامه
- گسترش اعتماد و آرامش عمومي و پرهيز از اضطراب آفريني
- پرهيز از جنجال سازي و هياهو
- تقويت رابطه دو سويه مردم و رسانه ملي
- پاسخگويي به نيازهاي فكري اقشار و طبقات مختلف مردم.
شعار “روزنامه اي براي همه” موجب شده است تا جام جم نه تنها به ايجاد پايگاه اينترنتي بينديشد بلكه براي پاسخ به نيازهاي مخاطبنش در كوتاهترين زمان ممكن، همه تلاش خويش را از طريق ارايه اخبار و گزارشهاي توليدي، ترجمه و يا گردآوري از ديگر رسانه ها به عمل آورد.
جام جم آنلاين مي كوشد تا همگام با پيشرفت فناوري، محصولات گوناگون خبري را در اختيار مخاطبان قرار دهد و از همين رو، با بازنگري در شكل صفحه خود، از بهمن ماه ۱۳۸۶ ، امكان بهره گيري از صدا، تصوير و فيلمهاي كوتاه خبري را فراهم كرده است.
اين پايگاه خبري علاوه بر آنكه در بخشهاي مختلف خود، مطالب را به صورت دسته بندي شده در اختيار مخاطبان مي گذارد، به تناسب اهميت رويدادها، صفحات جديدي را براي عرضه بهتر و كاملتر تحولات يك رويداد مي گشايد.
مطالب جام جم آنلاين را مي توان به طور عادي در گزينه هاي يادشده جست وجو و مطالعه كرد:
فرهنگي: مطالب مربوط به دستاوردها ، رويدادها ، جلسات ، تحولات و سخنراني هاي فرهنگي، ادبي و هنري در اين بخش جمع آوري شده اند و خوانندگان علاقمند به موضوعات فرهنگي داخلي و خارجي مي توانند از اين بخش استفاده لازم را ببرند.
بدون شک، پيگيري رويدادهاي هنري در رسانه ها يکي از لذتبخش ترين عادات اهل مطالعه و روزنامه است. دنياي هنر و هنرمند دنيايي لطيف ، پر رمز و راز و پر از اعجاب و سرزندگي است. خواندن هر خبر ، گزارش ، تحليل و مقاله ادبي و هنري مي تواند روحيه خواننده را عوض کند و بخشي از طراوت هنر را به او ببخشد.در اين قسمت از جام جم آنلاين خوانندگان مي توانند اين مهم را تجربه کنند.
راديو و تلويزيون: اگرچه رسانه ها، ابزارهايي فرهنگي اند اما از آنجا كه برنامه هاي راديو و تلويزيون مخاطبان بسيار وسيعي دارند و اين مخاطبان همواره دوست دارند در مورد برنامه هاي مورد علاقه خود بخوانند و بيشتر بدانند، مطالب مربوط به آن در اين بخش تقديم آنان مي شود.
آشنا شدن با هنرمندان يک سريال تلويزيوني موفق و يا خواندن اخبار مربوط به فعاليت هاي جديد راديو و تلويزيون از موضوعات بسيار پر طرفدار است. از سوي ديگر در صحنه بين المللي نيز راديو و تلويزيون با همين موقعيت رو به روست و لذا در بسياري مواقع اخبار ، گزارش و مقالات خوبي در اين زمينه توليد مي شود که مجموعه همه اين ها در اين قسمت از جام جم آنلاين در اختيار علاقه مندان قرار مي گيرد. تعلق داشتن موسسه جام جم به صداوسيما مسئوليت ما را در اين زمينه سنگينتر كرده است.
اقتصادي: بخش اقتصاد سايت جام جم آنلاين متشکل از اخبار داخلي و خارجي مربوط به اين حيطه است. علاوه بر آخرين اخبار و تحليل هاي اقتصادي داخلي که برخي از آنها توليد خبرنگاران روزنامه جام جم است مي توانيد در سطح بين المللي نيز از آخرين اخبار مربوط به تحولات بازار نفت ، بالا و پايين شدن قيمت ها در بورس اوراق بهادار کشورهاي پيشرفته ، رشد سرمايه گذاري خارجي در يک کشور آسيايي و يا خريدهاي کلان ، فروش هاي بزرگ ، تنظيم قراردادها و توافقنامه هاي اقتصادي و… مطلع شويد.
اجتماعي : آنچه توسط خبرنگاران حوزه اجتماعي روزنامه جام جم تهيه مي شود و در نسخه چاپي اين روزنامه به چشم مي خورد در اين قسمت به صورت آنلاين در اختيار خوانندگان و علاقمندان ، خصوصا خوانندگان خارجي قرار مي گيرد. جام جم آنلاين نيز در بسياري از اوقات اقدام به تهيه گزارش ها و اخبار اجتماعي خارجي کرده که ماحصل آن در همين قسمت دراختيار علاقمندان قرار مي گيرد.
سياسي: در اين قسمت از سايت ، خوانندگان مي توانند اخبار داخلي کشور را دنبال کنند. آخرين سخنراني ها ، رويدادهاي مهم، گزارش هاي خبري ، مصاحبه ها ، و گفت وگوها در باره مسائل سياسي كشور و مواضع دولت، نهادهاي سياسي و احزب و شخصيتهاي كشور در باره آن در اين بخش در اختيار مخاطبان قرار مي گيرد. اخبار تحولات مربوط به انرژي هسته اي را نيز بايد در همين صفحه جست و جو كرد.
يادداشت: اين ستون ويژه انتشار يادداشتها و مقالات روزنامه يا عقيده خوانندگان در باره مطالب روز ايران و جهان است. اگر مايل هستيد در اين زمينه مطلبي بنويسيد، از طريق گزينه “تماس با ما” ، روزنامه آماده دريافت ديدگاهها و مطالب ارزنده شما است.
كاريكاتور هر روز جام جم را هم در اين صفحه خواهيد ديد.
بين الملل: با روي دادن هر خبر فوري در جهان که از طريق شبکه هاي تلويزيوني خبري چون BBC ، CNN و… بلافاصله اعلام مي شود ، ترجمه آن را با کمترين فاصله ممکن مي توانيد در اين بخش از سايت جام جم آنلاين بخوانيد. بخش بين الملل سايت جام جم آنلاين يکي از فعال ترين و پر حجم ترين بخش ها از لحاظ خبر و محتوا است. به جرات مي توان گفت مهمترين رويدادهاي خبري بين المللي ، مانند دستگيري صدام ، ترور رفيق حريري و نمونه هاي ديگري از اين دست را زودتر از ساير سايت هاي خبري اينترنتي فارسي زبان و حتي برخي از خبرگزاري ها اعلام کرده ايم و دليل آن ضريب بالاي آمادگي و هوشياري خبرنگاران سايت بوده است که در استفاده از منابع خبري بين المللي دقيق و درست عمل مي کنند.همچنين اگر مي خواهيد از آخرين اطلاعات و اخبار روز جهان خصوصا_ تحولات عراق ، فلسطين و ساير مناطق جهان آگاه شويد مي توانيد به اين قسمت رجوع کنيد.
شهرستانها: از آنجا كه دفاتر نمايندگي روزنامه جام جم در همه نقاط كشور فعال است و خبرنگاران پركاري نيز در اختيار دارد توليدات آنها در قالب اين آيتم جمع آوري شده و علاقمندان به هر استان مي توانند اخبار مربوط به خود را در اين بخش پيدا كنند.
تاريخ: تاريخ همواره براي خوانندگان روزنامه و افراد علاقمند به مطالعه جذاب بوده است. سايت جام جم آنلاين با توجه به اين علاقمندي و جذابيت هر روز يک حادثه مهم تاريخي را با توجه به اهميت آن براي خوانندگان تشريح مي کند. از سوي ديگر تمامي گزارش ها ، اخبار و تحليل هاي تاريخي داخلي وخارجي ديگر نيز در اين بخش گرد آوري مي شود که مي تواند براي علاقه مندان اين رشته و خصوصا دانشجويان و محققان مثمر ثمر باشد و از آن به مانند يک کتابخانه آنلاين استفاده نمايند.
دانش: اخبار ، گزارش ها و مقالاتي که به طور عمومي در مقوله علم ، دانش و فناوري مي گنجند در اين بخش متمرکز شده اند. هر روز شرکت ها و صاحبان بزرگ فن آوري جهان محصولات تازه اي را به دنياي تشنه استفاده از فن آوري ارائه مي کنند و شما با ارتباط دائم با اين قسمت از سايت مي توانيد اطلاعات خود را در اين زمينه روز آمد کنيد. اخبار علمي مربوط به محيط زيست و سلامت را نيز مي توان در همين صفحه جست.
ورزشي: اخبار و مطالب ورزشي از جذاب ترين موضوعاتي هستند که خوانندگان روزنامه هاي چاپي والکترونيکي به آن اهتمام مي ورزند. در اين بخش از سايت جام جم آنلاين مي توانيد جديدترين و به روز ترين اخبار ورزشي ايران وجهان را مورد بررسي قرار دهيد.
حوادث: روزانه هزاران حادثه بزرگ و کوچک در سراسر ايران و جهان اتفاق مي افتد که دانستن و خبر دار شدن از آنها مي تواند براي خوانندگان و مسوولان عبرت اموز باشد و نيز تشنگي مخاطبان درخصوص جديدترين اطلاعات را فرو بنشاند. مردم هر صبح که از خواب بلند مي شوند دوست دارند بدانند در مدتي که خواب بوده اند چه اتفاقاتي در کشورشان و در جهان روي داده است. اين بخش از جام جم آنلاين مجموعه کاملي است از حوادث ايران و جهان. جذاب ترين اخباري که در ايران وجهان اتفاق مي افتد و شگفت انگيز و بعضا غير قابل باور است ، در اين قسمت جمع شده اند.
گفتگو: روزنامه جام جم به طور ميانگين هر روز يک گفتگوي اختصاصي با افرادبرجسته اعم از مسوولان ، هنرمندان ، كارشناسان و احاد ديگر جامعه ترتيب مي دهد که مجموعه اي از اين گفتگوها در اين بخش متمرکز شده است.
طنز و سرگرمي: جذاب ترين اخباري که در ايران وجهان اتفاق مي افتد و شگفت انگيز و بعضا غير قابل باور است ، در اين قسمت جمع شده اند. به نوعي ديگر مي توان گفت اخبار مربوط به «ترين»هاي دنيا از هرلحاظ در اين بخش گرد آمده است.
عكس : در اين بخش تصاويري از رويدادهاي مهم ايران و جهان ، موضوعات جالب و سرگرم كننده، حوادث و در كل هر تصويري كه ارزش خبري و ارزش بصري دارد انتخاب مي شود و در بخشهاي متنوع موضوعي به صورت عكس خبري يا در قالب آلبوم تصويري در اختيار علاقه مندان قرار مي گيرد. گزينه اي نيز براي دريافت عكسهاي زيباي مخاطبان در اين بخش گنجانده شده است.
ضمائم: جام جم تنها روزنامهاي است که از بدو انتشار به اهميت ضميمه ها توجه داشته و براي مخاطبان خود اقدام به انتشار انواع آن نموده است. هر کدام از آنها در روز مشخصي همراه با روزنامه ، در اختيار علاقه مندان قرار مي گيرد.ضمائم روزنامه بلافاصله پس از انتشار از طريق سايت اينترنتي جام جم در اختيار کاربران روزنامه سايبر قرار مي گيرد.
انگليسي: جام جم آنلاين در اين بخش ، اخبار توليدي روزنامه و شماري از تحولات ايران را به زبان انگليسي تقديم خوانندگان مي كند.
نسخه چاپي: کابران اينترنتي روزنامه جام جم مي توانند هر روز با کليک کردن بر اين آيتم مي توانند مطالب نسخه چاپي روزنامه را مشاهده كرده و يا از طريق گزينه PDF ، اين روزنامه را به همان شكل كه منتشر شده است، تماشا کنند.
آرشيو: ممکن است شما بخواهيد مطلبي را که چند روز يا چند ماه پيش در روزنامه خوانده ايد مجددا مرور کنيد يا از آن استفاده نماييد. براي اين کار مي توانيد به اين بخش از سايت رجوع کنيد.
اشتراک روزنامه: اگر مايليد تا روزنامه جام جم هر روز از طريق پست به منزلتان بيايد ولي وقت مراجعه به موسسه را نيز نداريد با رجوع به اين قسمت مي توانيد به صورت آنلاين روزنامه را مشترک شويد.
انتشارات: موسسه جام جم برخي از کتاب هايي را که پيشتر در روزنامه به صورت پاورقي منتشر کرده به صورت کتاب نيز به بازار نشر فرستاده است.ليستي از اين کتب و توضيح مختصري در باره آنها در اين قسمت از سايت منتشر شده است.
آب و هوا: امروزه با پيشرفت دانش هواشناسي و گسترش زندگي ماشيني، برنامه ريزي دقيق براي روزهاي آينده به يك مساله حياتي تبديل شده است، به گونه اي كه بدون دانستن شرايط آب و هوا شايد نتوان حتي به سفري كوتاه به اطراف شهر رفت يا برنامه اي براي ديدار با دوستان ريخت.اين گزينه به شما كمك مي كند تا با آگاهي از ديدگاههاي كارشناسي در باره وضعيت آب و هوا، براي زندگي خود بهتر برنامه ريزي كنيد.
بورس: بورس روز به روز در اقتصاد ايران و جهان بيشتر ايفاي نقش مي كند و با تغييرات لحظه به لحظه، چشمان بسياري را همواره به سوي خود خيره دارد. ما با ارتباط مستقيم از طريق اين گزينه به تالار بورس اوراق بهادار تهران اين امكان را براي مخاطبان فراهم كرده ايم تا هر زمان كه خواستند از تازه ترين تحولات و افت و خيزهاي بورس كشور آگاه شوند. (وبسایت جام جم آنلاین)
در این بیانیه ماموریت اهداف هر یک از بخشهای روزنامه و مخاطبان آنها مشخص شده است. تکنولوژیهای مورد استفاده معرفی شده و مزیتهای این روزنامه نسبت به رقبا مطرح شده است.
بیانیه ماموریت روزنامه خراسان
رروزنامه خراسان، قديميترين روزنامه محلي ايران است كه اكنون به صورت سراسري منتشر ميشود. اولين شماره روزنامه خراسان در تاريخ ۱/۴/۱۳۲۸ منتشر شده است. خط مشي اصلي روزنامه «فرهنگي، اجتماعي، سياسي، خبري» بوده و صبحها منتشر ميشود.
اطلاعرساني دقيق و بيطرفانه، رعايت مصالح انقلاب و نظام، حركت در چارچوب قانون اساسي و سرعت و دقت در انتشار اخبار و مردمي بودن از ويژگيها و اصول كاري روزنامه خراسان ميباشد.
روزنامه خراسان وابسته به هيچ جناح سياسي نبوده و صاحب امتياز آن موسسه فرهنگي و هنري خراسان ميباشد. روزنامه خراسان از تاريخ ۵/۱۱/۷۷ داراي چاپ همزمان در مشهد و تهران بوده و به مدرنترين سيستمهاي رايانهاي، ماهوارهاي و تجهيزات پيش از چاپ و چاپ مجهز است. روزنامه در ۲۰ صفحه تمام رنگي و بصورت سراسري، ۸ صفحه ويژه خراسان رضوي، ۸ صفحه ويژه خراسان شمالي، ۸ صفحه ويژه خراسان جنوبي و ۳۲ صفحه نيازمنديها در استان هاي خراسان رضوي، شمالي و جنوبي منتشر مي شود. (روزنامه خراسان:درباره ما)
در این بیانیه ماموریت به طور خلاصه به خط مشی، اهداف و فناوری مورد استفاده اشاره شده است. اگر چه این روزنامه سراسری است اما بازار هدف اصلی خود را استانهای خراسان رضوی، شمالی و جنوبی معرفی کرده است.
بیانیه ماموریت روزنامه رسالت
هدف از انتشار روزنامه رسالت ،تلاش در تبلیغ رسالات خداوند متعال براساس اسلام عزیز و مکتب اهل بیت علیهم السلام جهت تحقق همه جانبه احکام الله و حاکمیت فقه و ولایت فقیه می باشد.
روزنامه رسالت بحول و قوه الهی و در سایه توجهات ولی الله اعظم حضرت بقیه الله ارواحنا فداه، مشی خود را بر موارد مشروحه ذیل استوار میدارد:
۱-زمینه سازی برای حاکمیت کامل موازین شرعی و اجرای نظرات مرجع عالیقدر تقلید و بنیانگذار جمهوری اسلامی حضرت نائب الامام آیت الله العظمی امام خمینی بر کلیه شئون کشور.
۲-بالا بردن آگاهی و بصیرت مردم با منعکس کردن صادقانه اخبار و رویدادهای داخلی و خارجی و تحلیل و بررسی آنها، در جهت تحقق آرمانهای اسلام مصرح در قانون اساسی، در تمام ابعاد فرهنگی ،علمی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، نظامی، هنری و …
۳-ارائه ارزشهای والای انقلاب اسلامی ایران و افشای برنامه های ضد ارزشی استکبار جهانی.
۴-کشف، پرورش و معرفی استعدادهای الهی افراد جامعه از طریق منعکس نمودن اقوال و نظرات گوناگون صاحب نظران در همه ابعاد سابق الذکر با حفظ ضوابط اسلامی.
۵-تلاش در جهت حفظ و تحکیم وحدت بین اقشار مختلف مردم به ویژه وحدت بین مسلمین در داخل و خارج، و مبارزه با هر نوع حرکت تفرقه افکنانه در کشور و جوامع اسلامی.
۶-حمایت از مبارزات ملل محروم و مستضعفان جهان در مقابل استکبار.
۷-تلاش در جهت استقرار قسط و عدل اسلامی در جامعه و استیفای حقوق محرومان و ستمدیدگان.
۸-حفظ و حراست از تمامی مواریث انقلاب اسلامی و به ویژه استقلال و آزادی و تقویت کامل نهادها و ارکان نظام جمهوری اسلامی ایران.
۹-تلاش جهت تداوم حضور مردم در صحنه های انقلاب و تحقق مشارکت کامل آنان در همه زمینه های سیاسی،اجتماعی،اقتصادی و نظامی.
۱۰-تلاش مستمر در جهت ایجاد یا گسترش یک حرکت صحیح تبلیغی براساس روش پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) در سطح مطبوعات و نشریات، و با توجه به اینکه رسول بزرگوار (ص) به خطاب “لست علیهم بمصیطر”مخاطب می باشند، از هر نوع تحمیل نظر ، فریب ، ایجاد جو ارعاب ، غوغاسالاری ، باند بازی ، غلو، تملق ، گزافه ، دروغ ، هتک حیثیت و آبروی اشخاص ، اصناف ، اقشار و اقوام مختلف شدیدا پرهیز و اجتناب خواهد شد.
۱۱-این روزنامه ، در همه حال طرفدار حق و مدافع حزب الله بوده و همچنانکه از وابستگی به حزب و انجمن و سازمان خاص و طرفداری از گروه و جامعه بخصوص پرهیز میکند، از تقابل و تنازع گروهگرایانه و همراه با عصبیت کاملا اجتناب می نماید. (هدف و خط مشی روزنامه رسالت)
میتوان گفت که این بیانیه بیش از آنکه بیانیه ماموریت باشد، چشمانداز این روزنامه است. زیرا در قالب موضوعات کلی و شعارگونه مطرح شده است که نمیتوان بر اساس آن طیف فعالیتها و تمایز این روزنامه را با سایر روزنامهها و حتی سایر نهادها از قبیل سازمان تبلیغات اسلامی و … نشان داد.
بیانیه ماموریت روزنامه جمهوری اسلامی
روزنامه جمهوري اسلامي نخستين شکوفه مطبوعاتي انقلاب اسلامي است که در بحبوحه فشارهاي سياسي تبليغاتي دشمنان ملت، پا به عرصه وجود گذاشت.
نخستين شماره اين روزنامه در نهم خرداد ماه ۱۳۵۸ منتشر شد. انتشار اين روزنامه در واقع پاسخ به نياز هاي عيني جامعه انقلابي ما در جهت دفاع، تبيين و تثبيت ارزشهاي اسلامي و آرمانهاي انقلاب و ملت بود. دقيقا به همين خاطر بود که روزنامه از همان آغاز، جايگاه ويژه اي را در ميان مردم و مطبوعات کشور به خود اختصاص داد و نقش مسئولانه اي را ايفا کرد.
حفظ آرمانهاي ملت مسلمان و انقلابي، اصلي ترين محور فعاليت روزنامه از آغاز تا کنون بوده است که همواره با تلاش در جهت اطاعت از رهبري، تقويت نظام منبعث از اراده ملت، حفظ وحدت کلمه و بسيج نيروها براي حضور در صحنه به فعاليت خود ادامه داد.
روزنامه جمهوري اسلامي از ابتداي تاسيس تاکنون بيش از ۵۰ شهيد تقديم اسلام کرده است؛ عزيزاني که در کسوت عضويت در هيات تحريريه، خبرنگاري، نمايندگي و توزيع روزنامه انجام وظيفه مي کردند، و در جريان دفاع مقدس بنوان نيروهاي داوطلب بسيجي در خط مقدم جبهه به شهادت رسيدند.
روزنامه جمهوري اسلامي از نظر خط مشي حرفه اي و محتوايي، اهميت ويژه اي به مسائل جهان اسلام داده و به همان نسبت در تلاش است حرمت ديگر اديان الهي را حفظ کند. (آشنایی با روزنامه جمهوری اسلامی).
بررسی عوامل خارجی و داخلی
بررسی عوامل محیطی عبارت است از نظارت، ارزشیابی و نشر اطلاعات به دست آمده مربوط به محیط سازمانی، میان افراد کلیدی و موثر آن سازمان بمنظور تدوین استراتژی سازمان. در بررسی عوامل خارجی ، فرصت ها و تهدیدهای پیش روی سازمانها شناسایی می شوند تا مدیران بتوانند با تدوین استراتژی مناسب از فرصتها بهرهبرداری کنند و اثرات عوامل تهدید کننده را کاهش دهند یا از آنها بپرهیزند. باید هم بر محیط عمومی و هم بر محیط تخصی نظارت کرد تا بتوان آندسته از عوامل استراتژیک را که در موفقیت یا شکست شرکت تاثیر و نقش به سزایی دارند، کشف و شناسایی کرد.
عوامل داخلی مربوط به درون شرکت یا سازمان هستند و برخلاف عوامل خارجی در کنترل مدیریت سازمان میباشند
محیط عمومی یا کلان شامل نیروهای کلانی است که به طور غیر مستقیم بر فعالیت سازمان اثر میگذارند و شامل نیروهای زیر است:
- نیروهای اجتماعی- فرهنگی
- نیروهای اقتصادی
- نیروهای سیاسی- قانونی / حقوقی
- نیروهای تکنولوژیکی
محیط تخصصی یا وظیفهای شامل آندسته از عناصر یا گروههایی است که به طور مستقیم بر شرکت تاثیر میگذارند و خود نیز از آن تاثیر میپذیرند و عبارتند از:
- دولت
- عرضه کنندگان
- رقبا (موجود، بالقوه، غیر مستقیم یا جانشین)
- مشتریان
- بستانکاران
- کارکنان
- اتحادیه های کارگری و تجاری و حرفه ای (اعرابی, ۱۳۸۹)
برای مروری بر چگونگی بررسی عوامل داخلی و خارجی در ادامه به نمونههایی اشاره میشود.
هنگام تاسیس روزنامه ایران با توجه به تغییر شرایط دست اندرکاران به این نتیجه رسیده بودند که: ” دوران تولید انحصاری خبر به شکل تلکس به انتهای خود رسیده است و در واقع ما باید به دنبال مجاری اطلاعاتی بهتری برای برقراری ارتباط با مخاطب باشیم تا بدین وسیله در محصولات خبرگزاریها تنوع ایجاد کنیم.” (وردینژاد, ۱۳۸۹)
در این تجزیه و تحلیل محیطی ابتدا تصمیم بر طراحی و برنامه ریزی رادیو خبر بود اما از آنجا که با عامل حقوقی انحصاری بودن پخش رادیو و تلویزیون مواجه شد، منجر به اقدام برای پخش صوتی و تصویری بر روی اینترنت و در نهایت تاسیس روزنامه ایران شد.
برای تجزیه و تحلیل محیط تخصصی نیز اقدام به بررسی تمامی روزنامه های منتشره در کشور در آنزمان و حتی روزنامه های سایر کشورها شد. در این زمینه دکتر وردی نژاد میگوید: « برای تحریریه از تجربیات گذشته استفاده کرده و تمام روزنامهها را بررسی و نقاط ضعف و قوت آنها را مشخص کردیم. به یاد میآورم که من دو تیم را به خارج از کشور فرستادم تا آخرین تجربههای روزنامههای آنجا را بررسی و مشاهده کنند؛ به همین جهت یک تیم را به بیروت و کویت و کشورهای آسیایی خلیج فارس و تیم دیگر را به اروپا فرستادم.» (وردینژاد, ۱۳۸۹)
حسین انتظامی که سابقه مدیر مسئولی روزنامههای همشهری و جامجم را دارد در مورد تجزیه و تحلیل داخلی و خارجی میگوید: « البته طبیعی است که فکر پشت آن بود. بحث آنلاین در جامجم تجربه شده بود ولی طرحهای اطلاعرسانی از طریق پیامک و تابلوهای الکترونیک اطلاع رسانی شهری مربوط به خود همشهری بود. این طرحها در یک گروه مشورتی مطرح و درباره آن بحث میشد. اما اگر منظورتان تهیه گردش کار و رسم جداول swot بود باید بگویم که نه . یعنی به طور ذهنی بود ولی طرح مکتوب نه .» (انتظامی, ۱۳۸۸)
پس از تجزیه و تحلیل درونی و بیرونی و بررسی استراتژیهای مختلف، انتخاب استراتژی صورت میگیرد. استراتژی کلان و اصلی خبرگزاری جمهوری اسلامی درزمان تاسیس روزنامه ایران استراتژی رشد بود و در نتیجه قصد توسعه فعالیتهای خود را داشت. استراتژی انتخاب شده برای رشد را می توان یکپارچگی عمودی رو به جلو دانست زیرا با تاسیس روزنامه ایران، تصمیم بر این بود که فعالیتی را که قبلاٌ توسط توزیع کنندگان انجام میگرفت، توسط خبرگزاری انجام شود، همچنین با توجه به تاسیس چاپخانه برای این روزنامه شاهد یکپارچگی عمودی رو به عقب نیز هستیم. از سوی دیگر با در نظر گرفتن انتشار مجلات و روزنامه های دیگر در موسسه ایران استراتژی تنوع همگون و با در نظر گرفتن فعالیتهای بر بستر اینترنت می توان گفت استراتژی تنوع ناهمگون را نیز مشاهده می کنیم.
انتخاب استراتژ ی کلان سازمان برروی عوامل متعددی تاثیر می گذارد که عمده ترین آنها را می توان به صورت زیر برشمرد:
- محصول (حداقل هزینه یا تمایز)
- نیروی انسانی
- کنترل
- ساختار سازمانی
استراتژی و محصول
از دیدگاه پورتر، استراتژیها به سازمان این امکان را میدهد که از سه مبنای متفاوت از مزیتهای رقابتی بهرهبگیرد که عبارتند از رهبری در هزینهها، متفاوت یا متمایز ساختن محصولات و خدمات و تمرکز کردن بر محصولات و خدمات خاص. این سه استراتژی را پورتر استراتژیهای ژنریک یا عمومی مینامد. در رهبری هزینهها شرکت اقدام به تولید و عرضه محصولات استاندارد میکند که بهای تمام شده هر واحد برای مشتری نسبت به سایر رقبا کمتر باشد. این استراتژی برای بازارها و مشتریانی استفاده میشود که نسبت به قیمت حساسیت دارند. در استراتژی متمایز کردن محصول ،خدمات و یا محصولاتی عرضه خواهد شد که در صنعت موردنظر به عنوان محصول یا خدمتی منحصر به فرد تلقی میشود و برای مشتریانی است که حساسیت زیادی به قیمت محصول نشان میدهند. در استراتژی تمرکز بر رفع نیازهای گروههای کوچکی از مصرفکنندگان توجه میشود.
هریک از این استراتژیها نیاز به ساختارهای سازمانی متفاوت، رویدادهای کنترل و سیستمهای انگیزشی دارد. شرکتهای بزرگ که به منابع بیشتری دسترسی دارند، از نظر کاهش هزینهها یا ارائه محصولات و خدماتی ویژه و متمایز از شرکتهای رقیب به رقابت میپردازند. در حالیکه شرکتهای کوچکتر اغلب توجه خود را معطوف به محصولات و خدمات خاص مینمایند. (دیوید, ۱۳۸۹)
در روزنامهها و رسانهها توجه بر روی رفع نیازهای طیف وسیعی از مخاطبان میباشد و بنابراین به جز در مطبوعات تخصصی که توجه بر رفع نیازهای گروههای نسبتاً کوچکی از مصرفکنندگان است ( در مقایسه با کل جامعه) و استراتژی تمرکز اتخاذ میشود در سایر موارد و بخصوص در مورد روزنامهها یکی از دو استراتژی رهبری هزینه یا تمایز محصول اتخاذ میشود. به عنوان مثال در روزنامههای کشور دو روزنامه جامجم و همشهری استراتژی حداقل هزینه را پیش گرفتهاند و روزنامه شرق را میتوان روزنامهای دانست که به دلیل هزینههای بالا و عدم امکان پوشش این هزینهها از طریق آگهی ناچار شده است با قیمت بالاتری به مخاطبان عرضه شود و بنابراین استراتژی تمایز محصول را در پیش گرفته است. به این ترتیب که با تکیه بر موضوعات مختلف علوم انسانی و هنری و انتشار صفحات ویژه در هر شمار ه و نیز چاپ ضمیمه در روزهای شنبه و پنجشنبه خود را متمایز از دیگر روزنامهها بشناساند.
میتوان دو استراتژی مایکل پورتر برای تولید محصول و رقابت را به طور مختصر اینگونه معرفی کرد :
- استراتژی کاهش هزینه : توانایی یک شرکت یا واحد تجاری در طراحی، تولید و بازاریابی یک محصول، کارآتر از رقبایش
- استراتژی تمایز: توانایی ارائه ارزشی منحصر به فرد و برتر به خریدار از حیث کیفیت، ویژگی های خاص یا خدمات پس از فروش محصول (اعرابی, ۱۳۸۹)
در روزنامه ایران ملاحظاتی که برای انتخاب استراتژی تمایز محصول در نظرگرفته شد، اینگونه بر شمرده شده است:
«زمانی که رئیس جمهوری وقت مطلع شدند؛ گفتند ما دوست داریم روزنامهای برای دولت داشته باشیم تا بتواند نظرات و دیدگاههای دولت را منعکس کند. در همان زمان بنده هدف از چاپ روزنامه را بازتاب دهنده دیدگاههای دولت میدانستم؛اما به طور معمول روزنامه مد نظر دولتها باید یک بولتن تبلیغی برای اقناع مخاطبان باشد. بنده به دلیل اینکه احساس میکردم میتوانم از این فرصت برای خبررسانی استفاده کنم؛ تصمیم گرفتم این روزنامه را منتشر کنم و نهایتا مسئولیت راه اندازی آن به عهده خبرگزاری گذاشته شد. ما در طراحی موفق شدیم رئیس جمهوری و کابینه را قانع کنیم که روزنامه مد نظرشان در واقع هیچ ارزشی ندارد و ما میتوانیم کلیت برنامهها، منش و رویکرد دولت را گرفته و براساس آن روزنامهای حرفهای و مردمی را منتشر کنیم تا نظرات مردم و نخبگان را در درون خود جای دهد.» (وردینژاد, ۱۳۸۹)
حسین انتظامی وجه تمایز روزنامه جامجم با سایر روزنامهها را در گفتگو با روزنامه شرق اینگونه توصیف میکند:
« گرایش روزنامه از روز اول دو سه محور بود که سعی کردیم در این هزار و اندی شماره آن را رعایت کنیم . اینکه روزنامه خانوادگی باشد نه ویژه نخبگان . روزنامه فرهنگی و اجتماعی باشد نه یک روزنامه سیاسی . به اعتدال ارسطویی نزدیک باشد و البته روزنامه ای مرتبط با تلویزیون باشد. اینها هدف های اصلی بود . بسیاری از برنامه ریزی های ما در طول مسیر هیچ گاه نتوانسته گرایش خانوادگی ما را تحت الشعاع قرار دهد . مثلا نوع ضمایم جام جم را نگاه کنید که در حوزه های کودک ، زنان ، سینما ، تلویزیون ، ورزش ، حوادث و … هستند . اما ما هیچ گاه درباره محورهایی که اعضای تیپیک یک خانواده با آن انس ندارند ضمیمه هفتگی منتشر نمی کنیم . حتی بخش اقتصاد روزنامه ما در حد یک نصف صفحه است . آن هم اقتصاد خانواده و بخش عمومی . وقتی ما قاعده هرم اجتماع را مدنظر داریم دیگر روزنامه منطقا نمی تواند یک روزنامه دعوا گر و پرخاشگر با ادبیات خشن باشد . باید متین باشد . در این چند سال خیلی ها سعی کرده اند که در دعواهای سیاسی پای روزنامه جام جم را هم وسط بکشند اما همیشه کنار کشیده ایم.» (انتظامی, فقط همشهری و جامجم دخل و خرج میکنند, ۱۳۸۸)
علیرضا بختیاری مدیر مسئول روزنامه دنیای اقتصاد در بیان دلیل تصمیم به انتشار این روزنامه به وجوه تمایزی که با سایر روزنامههای اقتصادی مد نظر داشته است اشاره میکند.
«علت اینکه این روزنامه را منتشر کردم این بود که ما اساسا یک روزنامه اقتصادی که دارای یک تفکر اقتصادی، دیدگاههای مشخص در بحث های اقتصادی و یک انسجام فکری باشد در کشور نداشتیم. احساس میکردم که جای چنین روزنامهای خالی است. با وجود اینکه روزنامههایی که منتشر میشدند به نسبت و با توجه به شرایط آن زمان روزنامههای بدی هم نبودند ولی واقعا این احساس خلا کاملا وجود داشت که روزنامهای در ایران منتشر نمیشود که یک انسجام فکری داشته باشد و تیراژ قابل قبولی هم کسب کرده باشد. از همان موقع دنبال انتشار این روزنامه بودم به همینخاطر رفتم و تقاضا کردم و بالاخره با تقاضای ما موافقت کردند…. تصمیم ما در واقع از اول در روزنامه این بود که هر روز باید یک پکیجی به مخاطب بدهیم که او احساس کند که اگر این پکیج را بخواند که دیگر نیازی به اطلاعات دیگر ندارد.» (بختیاری, ۱۳۸۹)
روزنامه دنیای اقتصاد با شناسایی نیازهای فعالان بازار بورس و سهامداران شرکتها، تاکید زیادی بر پوشش اخبار مجامع شرکتها و انتشار جدولهای بازار بورس و تحلیل شرکتهای بورسی دارد که این وجه تمایز با سایر روزنامههای اقتصادی یکی از دلایل موفقیت این روزنامه است. علی میرزاخانی، سردبیر دنیای اقتصاد در این باره میگوید: « ما سه گروه مخاطب برای روزنامه خود تعریف کردیم. حلقه اصلی مخاطبان ما فعالان اقتصادی بودند که در تمام بازارها اعم از مسکن، سهام، صنعت، بازرگانی، تجارت و سرمایهگذاری خارجی مشغول به فعالیت هستند. در کناراین گروه هدف دنیای اقتصاد این بود که به تصمیم سازان اقتصادی مانند قوهمجریه، قضائیه و مقننه نیز خدمات خود را ارائه دهد. گروه سوم هم کسانی بودند که فعالیت دانشگاهی، پژوهشی و تئوریک در زمینه اقتصادی انجام میدادند؛این گروهها شامل دانشجویان، استادان، صاحبنظران و موسسات پژوهشی اقتصادی میشدند.این اهداف از آن روز تاکنون همچنان ادامه دارد و پیگیری میشود… میزان موفقیت دنیای اقتصاد بهاین بستگی دارد که به عنوان مثال ما تا چهاندازه از فعالان بازار بورس بازخورد دریافت کنیم. یکی از نشانههای آن میتوانداین باشد که شرکتهای بورسی در مجامع عمومیخود روزنامهای را به عنوان روزنامه رسمی برای انتقال اطلاعات، اخبار و آگهیها به سهامداران خود انتخاب میکنند. در حال حاضر اکثر شرکتهایی که مجمع برگزار میکنند، دنیای اقتصاد را انتخاب میکنند و حتی بورس که به صورت شرکتی اداره میشود، روزنامه رسمی آن دنیای اقتصاد است. اکثر این نهادها میخواهند که سهامداران فقط یک روزنامه مانند دنیای اقتصاد را دنبال کنند و سهم مجموع سایر روزنامههای اقتصادی دیگر ازاین جهت به ۴ یا ۵ درصد هم نمیرسد. البته روزنامه اطلاعات به دلیل سابقهای که دارد با وجودی که در ردیف روزنامههای اقتصادی نیست، به عنوان رقیب ما محسوب میشود.» (میرزاخانی, ۱۳۸۹)
در کنار روزنامه دنیای اقتصاد روزنامه سرمایه نیز منتشر میشد. نگاه این روزنامه به نحوه تعامل با اخبار شرکتها بسیار متفاوت بود. این تفاوت از دیدگاه پرویز صداقت سردبیر روزنامه توقیف شده سرمایه به این ترتیب بود:
شخصاً براساس تجربه همکاری با روزنامههای اقتصادی و مسئولیت اجرایی که آن زمان داشتم، کموبیش از نوع ارتباط روزنامههای اقتصادی با سازمانها مطلع بودم. مشکلاتی هم در این حوزه مشاهده میکردم. به نظرم نوع تعامل روزنامهها با بنگاههای اقتصادی در مواردی ناسالم و اطلاعرسانی آنها هم به تبع آن نادرست بود. گاهی میدیدیم اگر شرکت ها آگهی خود را بهموقع میدادند، روزنامه هم خبرهای جانبدارانه به نفع آنها منتشر میکرد و یا اگر تعهد خود را در مورد آگهی یا به هر حال توقعات مالی روزنامه را بهدرستی برآورده نمیکردند، برضد آنها خبر منعکس میشد. به عنوان مثال، به جرات میتوان روزنامه اقتصادی را که از نیمه دهه ۱۳۷۰ منتشر میشد ترکیبی از کاسبی و اعمال غیراخلاقی و حتی باجگیری دانست. طبیعتا درآن زمان نمیخواستم که ساختار روزنامهای که منتشر میکنم همانند آن روزنامه یا نمونههای مشابه بعدی باشد که به اخبار اقتصادی به عنوان سوژههایی برای کسب درآمد نگاه میکرد. دومین پس زمینه موجود در ذهنم که به زعم برخی در فعالیت روزنامه سرمایه تناقض ایجاد کرده بود، گرایشهای فکری من بود. همین گرایش باعث میشد که مثلاً تا آخرین روز حضورم در سرمایه، صفحه اندیشه داشتم.
با چنین دیدگاههایی برای تشکیل روزنامه با افراد مختلف شروع به مشورت کردم. در این میان، کسی که بیشترین ایده را به من ارائه داد و از آن استفاده کردم، دکتر ناصر فکوهی بود. از بین روزنامهنگاران کهنهکار اقتصادی هم آقای فرهت فردنیا را که البته از قبل میشناختم و دوستان مشترکی داشتیم برای مشاوره دعوت کردم. اغلب کسانی که با آنها مشورت میکردم به روزنامه و گردش مالی آن بسیار امیدوار بودند و تصور میکردند با توجه به سوابق اجرایی مدیر مسئول سرمایه، روزنامه میتوانست موفق شود.» (صداقت, ۱۳۸۸)
روزنامه رسالت وجه تمایز خود را در هنگام تاسیس بر پایه انتقاد از دولت وقت به خصوص از نظر دیدگاهای اقتصادی قرار داده بود و با این تمایز نسبت به سایر روزنامه شروع به انتشار کرد. مرتضی نبوی در این باره گفته است: « در واقع پس از شهادت دکتر باهنر و رجایی به تدریج یک فرصتی پیدا شد که دیدگاههای اقتصادی فعالان سیاسی و اقتصادی شکل روشن تری به خود گیرد. در درون کابینه نخست مهندس موسوی ما به طور مشخص ۷ نفر بودیم که مخالف تمرکز اقتصاد در دست دولت بودیم. در صورتی که آقای میرحسین موسوی و بهزاد نبوی و دوستان ایشان بیشتر تمایل به تمرکز دولتی داشتند. این اختلاف دیدگاه کم کم جنبه اعتقادی و دینی هم به خودش گرفت. به تعبیر روشن، ما معتقد بودیم که از خاستگاه دینی نمیشود که دولت در همه حوزههای اقتصادی تا این سطح دخالت کند…. باید گفت اولویت مسئولان رسالت انتشار و ترویج نظریه برخاسته از دین و سیاست و تلفیق حوزههای خبری و سیاسی بود.» (نبوی, ۱۳۸۹)
استراتژی و مدیریت منابع انسانی
همانطور قبلاً نیز اشاره شد اجرای هر استراتژی نیاز به الزامات خاص خود را دارد و انتخاب استراتژی بر عواملی همچون ساختار سازمان، رویههای کنترل و مدیریت منابع انسانی تاثیر عمیقی دارد. چنانچه استراتژی انتخابی به ساختار سازمانی مناسب، شیوههای کنترل منطبق با ویژگیهای سازمان و استراتژی تولید محصول و مدیریت منابع انسانی و سیستمهای انگیزشی سازمان هماهنگی و مطابقت نداشته باشد، پیش بینی شکست سازمان از دستیابی به اهداف خود دور از انتظار نیست.
استراتژی مدیریت منابع انسانی به دنبال ایجاد حداکثر هماهنگی و همراهی میان کارکنان و سازمان است با توجه به استراتژی رقابتی انتخابی می تواند یکی از دو حالت زیر را داشته باشد:
- استخدام تعداد زیادی کارمند کم مهارت با دستمزد پایین و انجام کارهای تکراری ( حداقل هزینه)
- استخدام کارکنان ماهر با حقوق بیشتر و آموزش دیده که می توانند در گروههای کاری خود مشارکت کنند ( بهبود مستمر) (اعرابی, ۱۳۸۹)
روزنامه ایران استراتژی تمایز را انتخاب کرده بود و در نتیجه این استراتژی نیاز به نیروهای با تخصص و با کیفیت در کنار نیروهای جوان و خلاق داشت و شیوه کنترل نیز باید کنترل محصول میبود. استراتژی جذب نیروی انسانی در این روزنامه به این ترتیب بیان شده است: « ما با دیدگاهی جدید روزنامه را تعریف کردیم و از نظر تأمین نیروی انسانی بنده به این جمع بندی رسیدم که باید بین نسلهای مختلف مطبوعاتی یک نوع پیوند ایجاد کنم و بر همین اساس ساختار تحریریه ما ساختاری پویا و تا حدی منعطف بود و برحسب شرایط تغییراتی در آن ایجاد میشد. ما سعی کردیم نیروهای باتجربهای که در سایر روزنامهها بودند و به دلایلی وقت نداشتند و یا ناامید شده بودند را جذب کنیم. علاوه بر این شیوه همکاری و مشارکت نوینی در روزنامه طراحی شد که نتیجه این امر خلاقیت روزنامه در ایجاد ستونهای جدید بود مانند «دیگه چه خبر؟» یا استفاده از عکسهای متعدد، عکس خبری به شکل بزرگ در صفحه اول روزنامه و تیتر کردن مسائلی که تا به آن زمان در مطبوعات کشور سابقه نداشت …. من در آن زمان میزان حقوق تمام روزنامهها را مورد مطالعه دقیق قرار دادم و بررسی کردم تا بدانم هر کدام به دبیر، سردبیر، گزارشگر، عکاس و سرویسهای خبری خود چه مقدار حقوق میدهند. ما با مقایسه تمام حقوقها، میانگینی برایشان در نظر گرفتیم و به افراد معمولی که برجستگی خاصی نداشتند همان مقدار را دادیم اما افرادی که کارشان مهمتر بود، مبلغ بیشتری دریافت میکردند؛ چون ما میخواستیم آنها دغدغه ای از بابت دریافت حقوق نداشته باشند و تمام انرژی شان را برای کار در روزنامه صرف کنند.» (وردینژاد, ۱۳۸۹).
برای درک بهتر تاثیر استراتژی بر نیروی انسانی به شیوه جذب نیروی انسانی برای روزنامه رسالت نگاهی میاندازیم. این روزنامه همانطور که از بیانیه رسالت آن و نیز علت تاسیس آن مشخص است و قبلاٌ به آن پرداخته شده است با نگاهی ایدئولوژیک و سیاسی و براساس نقد نگاه اقتصادی جناح مقابل شکل گرفت. مرتضی نبوی در خصوص جذب نیروی انسانی هنگام شکلگیری روزنامه رسالت اظهار داشته که: « در آن روزها چون ماههای پایانی وزارت من بود کمتر در جنب و جوش تشکیل تحریریه قرار داشتم. این نوع کارها را بیشتر آقای احمد توکلی ترتیب میدادند. حتی سازماندهی صفحات روزنامه را ایشان سامان دادند. اما نویسندگان روزنامه در ماههای اول بیشتر خودمان بودیم…. در تحریریه نیروی حرفهای نداشتیم. تنها فردی که به لحاظ نگارش میتوانست بهتر از دیگران بنویسد آقای علی اکبر پرورش بود که مدتها پیش از انقلاب درس انشاء تدریس میکرد. حتی من هم نمیتوانستم همانند روزنامه نگارها مقالهای بنویسم. در روزنامه رسالت همه از صفر شروع کردیم.» (نبوی, ۱۳۸۹)
در ادامه بررسی به دو روزنامه اقتصادی میپردازیم، روزنامه های دنیای اقتصاد و سرمایه همانطور که قبلاٌ اشاره شد از نظر استراتژی و انتخاب مخاطبان با همدیگر تفاوتهای زیادی دارند، روزنامه دنیای اقتصاد مخاطبان خود را در بین فعالان بازار بورس و فعالان بازار هدفگذاری کرده و رویکرد روزنامه سرمایه بیشتر به مباحث اقتصاد سیاسی بود. تاثیر این نگاه بر جذب نیروی انسانی را اینگونه میتوان دید. که بختیاری مدیر مسئول روزنامه دنیای اقتصاد میگوید:
« من اولین کاری که کردم رفتم بهترین روزنامه نگاران اقتصادی را جذب کردم که آن موقع در همشهری بودند و در روزنامههای مختلف فعالیت داشتند. روزنامههای اقتصادی در سالهای گذشته خیلی هم خوشنام نبودند مثلاً بچههای همشهری نمیآمدند در این روزنامه کار کنند. از سوی دیگر، مهم این بود که داخل روزنامه به لحاظ فکری متشنج نباشد. خط مشی اقتصادی روزنامه مشخص بود. ما در همان ابتدا مشخص کردیم که چه چیزی میخواهیم. بچههایی که جذب میشدند، دیدگاههای خودمان را برای آنها تشریح کردیم که ما به دنبال چه هدفی هستیم.» و در خصوص نیروهایی که جذب کردند « یک بخش آن نیروهای معتبر و صاحب قلم بودند و بخش دیگر نیروهایی بودند که درست تربیت شدند. یعنی در مسیر درستی حرکت کردند. قطعاً بزرگترین سرمایه روزنامه نیروهای انسانی است و یکی از عوامل اصلی موفقیت در روزنامه ما همین است…. ما روزنامه نگاران حرفه ای اقتصادی نیاز داریم. شما نمیتوانید بجای روزنامهنگار حرفهای اقتصادی روزنامهنگار حوادث بیاورید یا روزنامه نگار حرفه ای فرهنگی ـ اجتماعی بیاورید، برای اینکه اقتصاد جنس خشکی دارد فهم آن دشوار و ثقیل است. چون درک عدد و رقم کمی دشوار است. …. ما دنبال روزنامه نگاران حرفه ای اقتصادی بودیم و تعدادشان هم کم بود. برخلاف روزنامه نگاران رشتههای دیگر به حد وفور وجود نداشت.» (بختیاری, ۱۳۸۹)
اما دیدگاه در روزنامه سرمایه در خصوص نیروی انسانی متفاوت از دیدگاه فوق بود که دقیقاٌ از خط مشی و استراتژی این روزنامه تاثیر گرفته بود و با پرداخت دستمزدهای بسیار بالا به خبرنگاران در ماههای اول انتشار روزنامه منجر شده بود. پرویز صداقت سردبیر روزنامه سرمایه دلایل این شیوه را آرمان خواهی در روزنامه سرمایه میداند:
« ایده من این بود که به جای جذب خبرنگاران روزنامه های اقتصادی، خبرنگاران اقتصادی روزنامههای غیراقتصادی را به کار بگیرم، زیرا آنها کسانیاند که به دلیل آرمانخواهیها وارد بحث آگهی نمیشوند و شان خود را بالاتر از آن میدانند. …. وقتی قرار است، خبرنگار آگهی نگیرد، بنابراین باید هزینه خود و معیشتش را از طریق کار حرفهای تامین کند. معمولا خبرنگارانی که در کنار کارشان آگهی میگیرند، بیشتر به دلیل نیاز مالیشان است و فکر نمیکنم از این کار لذت ببرند. این ایده من بود و مدیر مسئول روزنامه هم با آن موافق بود …. ما خبرنگار رده یک و دو داشتیم… براساس پارامترهایی مانند سابقه و کیفیت کار و مسایلی از این قبیل. البته عمدتاً نظر دبیر هر سرویس را میگرفتیم» (صداقت, ۱۳۸۸)
استراتژی و ساختار سازمانی
ساختار عبارت از تقسیم فعالیتها برای کارآیی و روشن شدن مقصد و هماهنگی میان بخشهای مرتبط به هم سازمان برای حصول اطمینان از اثر بخشی سازمانی است.
ساختار وسیله ای برای سامان دادن به اجرای استراتژی است و اگر ساختار و استراتژی هماهنگ نباشند، حاصل آن ناکارآیی، سوء جهت و کوششهای پراکنده است. البته ساختار تنها وسیله سامان دادن به اجرای استراتژی نیست و نظامهای پاداش، دستورالعملهای برنامهریزی و نظامهای اطلاعاتی وبودجهای نمونههایی از سایر وسایل مورد استفاده هستند. در اجرای استراتژی این عوامل با ساختار رسمی سازمانی ارتباط متقابل دارند و به چگونگی انجام کارها شکل میدهند. این ابزار و وسایل اهمیت دارند اما استراتژیست از طریق ساختار میتواند کارآیی درونی را با اثربخشی همه جانبه در محیط گستردهتری تلفیق نماید.
در حال حاضر موسسات از پنج نوع ساختار اساسی استفاده میکنند که عبارتند از: ساختار ساده، وظیفهای، بخشی، واحد کسب و استراتژیک و ماتریسی. (پیرس & رابینسون, ۱۳۸۸)
با توجه به اینکه استراتژی روزنامه ایران تمایز بوده، بنابراین نیاز به “ساختاری پویا و تا حدی منعطف برای تحریریه” داشت و از ساختار دولتی اجتناب شد. « … شورای خط مشی گذاری ایجاد کردیم و به سه نفر مأموریت دادیم که شما برای ما تحریریه، انتشارات، شهرستانها، توزیع و چاپ و لیتوگرافی را پیشنهاد بیاورید، این افراد حدود دو یا سه هفته کار کردند و پیشنهادات به تدریج آماده شد اما بنده مشاهده کردم که ساختار دولتی برای آن در نظر گرفته شده است و در نتیجه آن را متحول کرده و تغییر دادم و… کارهایی را که بخش خصوصی توان اجرای آن را داشت به بخش مربوطه میسپردیم. برای مثال: کارهای پشتیبانی، توزیع، غذاخوری، فنی، حمل ونقل و … این روشها باعث شد که افراد به کار مطبوعاتی به عنوان یک کار اقتصادی هم نگاه کنند.» (وردینژاد, ۱۳۸۹)
یکی از منابع مهم درآمد روزنامهها و مطبوعات جذب آگهی است. زیرا اولین و اساسی ترین هدف برای هر سازمان رشد، بقا و سودآوری است. روزنامهها نیز مانند سایر سازمانها بدون پوشش هزینهها قادر به ادامه فعالیت نیستند اما یکی از تفاوتهای رسانهها با سایر سازمانها در این است که رسانهها علاوه بر کسب درآمد و رشد باید به اصول حرفهای خبررسانی نیز پایبند باشند. دستیابی به هر دوی این اهداف بسیار مشکل است و روزنامهها هریک برمبنای اهداف و استراتژی خود، شیوهای متفاوت را در مدیریت درآمدها بر میگزیند. برای مقایسه استراتژی بر روی ساختار به دلیل اهمیت سازمان آگهیها به سه دیدگاه متفاوت در سه روزنامه ایران (درزمان تاسیس) دنیای اقتصاد و سرمایه در خصوص سازمان آگهیها میپردازیم. ابتدا در روزنامه ایران « …آگهیها را به طور کامل به بخش خصوصی واگذار کردم؛ هرچه اصرار میشد که نیروهای خودمان در آگهی باشند بنده به دلیل فسادی که در آمیختن فعالیت خبری و تبلیغات ایجاد میشود، اجازه ندادم. یک سازمان مستقل هم برای توزیع و شهرستانها ایجاد شد…. اینکه بخش آگهیها را به بخش خصوصی واگذار کنیم ایده خودم بود. این طرح موافقی نداشت ولی دلیل من این بود که اگر کار آگهی به افراد داخل روزنامه واگذار شود کار روزنامه نگاری و خبرنگاری تضعیف خواهد شد و افراد به جای خبرها به دنبال دریافت آگهی و رپرتاژ خواهند بود» (وردینژاد, ۱۳۸۹).
در روزنامه دنیای اقتصاد اگر چه تفکیک بین سازمان آگهیها و تحریریه وجود دارد اما این تفکیک الزامی نیست و در مواقعی تحریریه نیز درگیر دریافت آگهی میباشد. وضعیت این روزنامه را میرزاخانی سردبیر روزنامه دنیای اقتصاد اینگونه توصیف میکند: « بخش تحریریه ما از سازمان آگهیها جداست و ما دراین سازمان تلاش کردیم بستری را فراهم کنیم که فعالان اقتصادی تبلیغات خود را ازاینجا منعکس کنند؛ … ما یک سازمان متمرکز داریم که با آژانسهای تبلیغاتی در ارتباط است. ما هیچ وقت از تحریریه نمیخواهیم درگیر دریافت آگهی شود، البته در ابتدا نظرات مختلفی دراین باره بود و تا حدودی این شیوه شکل گرفته بود… الان هم بسیاری از روزنامهها تحریریه را مجبور میکنند (آگهی بگیرند). ما بعد از یک سال از تاسیس روزنامه اعلام کردیم که اجبار معنی ندارد چون وظیفه تحریریه تولید اخبار و اطلاعات برای مخاطبان است. اما چون بعضی از گروههای ما با شرکتها در ارتباطند، دوست دارند که از طریق همان افراد با روزنامه ارتباط برقرار کنند؛ ما برای آن گروهها ممنوعیتی نداریم…. البته ما یک فاز توسعهای داریم که کلا این جریان را برداریم… به عبارتی ما آژانسهای تبلیغاتی داریم که واسطه بین شرکتهای فعال اقتصادی با مطبوعات و رسانهها هستند. آن شرکت در واقع با تلویزیون تماس نمیگیرد بلکه با آژانسهای تبلیغاتی تماس میگیرد و میگوید که آگهی من باید در چند روزنامه و تلویزیون کار شود. سازمان آگهی با اینها همکاری میکند.» (میرزاخانی, ۱۳۸۹)
پرویز صداقت سردبیر روزنامه سرمایه شیوه دیگری را اجرا کرده بود ودلایل عدم تشکیل سازمان آگهیها برای روزنامه سرمایه را اینگونه شرح میدهد: « … منظورم این بود که تحریریه نباید دنبال آگهی باشد…ـ ابتدا دنبال این بودیم که کل آگهی را یک سازمان بیرونی به صورت پیمانی انجام دهد و ما درگیر آن نشویم و با بعضیها هم مذاکره کردیم ولی سرمایهگذار این حوزه هم به مسایلی مانند افق چهارساله و اقتصاد رو به رکود، نگاه میکرد و نهایتاً تمایل نداشت…بعد از این که موفق به مدیریت پیمانی آگهیها نشدیم یک سازمان کوچک آگهی درست کردیم.» (صداقت, ۱۳۸۸)
بقاء، رشد و سود آوری
مهمترین عامل بقا برای هر سازمان تامین هزینه های آن میباشد، شیوه های تامین مالی مطبوعات در ایران را می توان به شرح زیر برشمرد:
- سرمایهگذاری مدیران روزنامه
- درآمد تکفروشی و اشتراک
- آگهی ها
- دولتی
- خصوصی
- یارانه دولتی
- کمک مالی حامیان
در ایران از آنجا که اتکا به درآمد ناشی تکفروشی به دلایل متعددی قادر به پوشش هزینههای روزنامهها نمیباشد دریافت یارانه و جذب آگهی دو منبع مهم برای تامین مالی روزنامههاست. اما بدلیل تمرکز بخش بزرگی از اقتصاد ایران در بخشهای دولتی و عمومی در عمل وابسته به جریان مالی از سوی دولت به طرف روزنامهها میباشد. بنابر اعلام معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حجم سالیانه آگهیهای دولتی ۵۰ تا ۶۰ میلیارد تومان است و در واقع حیات بسیاری از مطبوعات به این آگهیها وابسته است (روزنامه شرق، شماره ۱۱۳۸، ۲۸ آذر ۱۳۸۹). که این امر با اقداماتی از قبیل تصمیم دولت برای انحصار چاپ آگهیهای دولتی در روزنامه ایران میتواند ادامه فعالیت بسیاری از روزنامههای سراسری و محلی را دچار مشکل سازد. توزیع یارانههای دولتی نیز به صورت نابرابر صورت میگیرد و تفاوتهای فاحشی در میزان یارانه دریافتی روزنامههای مختلف وجود دارد. « از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تاكنون روزنامههای ایران از یارانه دولتی برخوردارند اما با نگاهی به میزان برخورداری هر یك از آنها می توان گفت روزنامه های دولتی و شبه دولتی بسیار بیشتر از بقیه روزنامه ها از این یارانه ها سود بردهاند.
به طور مثال در سه ماهه سوم سال ۸۸ روزنامه “تهران امروز” فقط ۱۰ میلیون تومان یارانه دریافت كرده است این در حالی است كه روزنامه “وطن امروز” مبلغی بالغ بر ۱۰۰ میلیون تومان یارانه دریافت كرده است. در همان مقطع زمانی روزنامه اعتماد نیز از ۱۰ میلیون تومان یارانه سود برد اما روزنامه كیهان كه از قضا مدعی اصلی بیعدالتی اخیر بود مبلغی بالغ بر ۴۹۰ میلیون تومان به عنوان یارانه مطبوعات دریافت نمود.
همچنین در سال ۸۹ نیز اختصاص یارانه به روزنامهها به همین منوال بوده است. روزنامه “دنیای اقتصاد” كه اساسا غیر دولتی است در سه ماهه اول سال مبلغ ۷۲ میلیون تومان یارانه دریافت كرده است این در حالی است كه روزنامه ایران كه انحصار آگاهیهای دولتی را هم دارا بوده است از یارانه ۷۷۰ میلیون تومانی سود برده است.
همچنین یارانه دریافتی روزنامه كیهان در سه ماهه اول سال ۸۹ به نسبت سه ماه سوم سال۸۸ دوبرابر شده است. این روزنامه در سه ماهه اول سال ۸۹ مبلغ ۷۶۰ میلیون تومان یارانه دریافت كرده است و اگر پرداخت این مبلغ تا پایان سال ادامه داشته باشد نشان میدهد كه این روزنامه فقط از محل یارانههای دولتی بالغ بر ۳میلیارد تومان پول از دولت دریافت كرده است.
روزنامه جام جم نیز كه در ماههای اخیر بارها و بارها به انحصار آگاهیها در یك روزنامه اعتراض كرده و فریاد عدالتخواهی سر داده بود در همین بازه زمانی مبلغی بالغ بر ۲۴۰ میلیون تومان دریافت كرده است. اما روزنامه مردمسالاری ۲۳ میلیون تومان به عنوان یارانه دریافت كرده است.
این در حالی است كه روزنامه “جهان صنعت ” در سه ماه اول سال ۸۹ فقط ۲ میلیون و چهارصد هزار تومان یارانه دریافت كرده است كه در كل سال به مبلغ ۱۰میلیون میرسد. به روزنامه “تهران امروز” نیز در همین بازه زمانی مبلغ ۱۲میلیون تومان یارانه رسیده است كه با ضریب چهار در تمام طول سال به ۶۰ میلیون میرسد حال اگر مقایسهای با دریافتی روزنامه كیهان و ایران صورت بگیرد نشان دهنده بیعدالتی وحشتناك در پرداخت یارانه به روزنامهها است.
از سوی دیگر وضعیت یارانه دریافتی روزنامه “جمهوری اسلامی” و “اطلاعات” نیز در نوع خود جالب توجه است. “جمهوری اسلامی” كه موقعیتی شبیه به “كیهان” دارد در سه ماهه نخست امسال ۳۰ میلیون تومان و “اطلاعات” ۱۲۵ میلیون یارانه دریافت كردهاند.
یارانه دریافتی مطبوعات محلی نیز در این میان جالب توجه است در استان گیلان روزنامه آوای شمال در ۶ ماهه دوم سال ۸۸، ۱۸ میلیون و روزنامه “نقش قلم” ۲۸میلیون یارانه دریافت كرده اند.
در همین بازه زمانی روزنامه “ایمان” در استان قم ۸ میلیون تومان از محل یارانهها پول گرفته است، این در حالی است كه هفته نامه “افق حوزه” ۲۴ میلیون تومان یارانه دریافت كرده است.» (عصرفردا, ۱۳۸۹)
مطبوعات حرفه ای باید بتوانند هزینه های خود را بدون نیاز به حمایت از بخش خصوصی یا دولت تامین کنند و حتی به سودآوری برسند در غیر اینصورت به ناچار وابسته به منبع تامین کننده مالی خواهد بود و به سمت آن منبع گرایش خواهد داشت.
با این فرض مدیران روزنامه ها در تدوین استراتژی خود بایستی به دنبال پوشش هزینه ها از طریق افزایش مخاطبان و جلب مخاطبان جدید بکنند.
هرگاه روزنامه ای بتواند به نقطه ای برسد که مخاطبان آن را به عنوان کالایی در نظر بگیرند که در صورت عدم دستیابی به آن احساس کمبود و خلاء کنند و حاضر باشند برای دستیابی به آن بهای خرید روزنامه را بپردازند، می توان گفت روزنامه حرفه ای داریم.
مطبوعات حرفهای دارای دو تعریف عام و خاص هستند. تعریف عام مطبوعات میگوید که مطبوعات تابع موضوعاتی هستند که جامعه درگیر است و با رعایت سه اصل دقت، صحت و سرعت به انتشار اخبار و رویدادها میپردازد، اما در تعریف خاص، مطبوعات حرفهای به صورت کالا معرفی میشوند و یک بعد آن اقتصاداست. (جمالی, ۱۳۸۹)
در تعریف خاص از مطبوعات، در صورتی که روزنامهای نتواند خواست مشتریانش را برآورده کند و کالایی تهیه کند که مورد پسند مشتری نباشد، ناچار به ترک صحنه فعالیت بوده و باید از عرصه مطبوعات خارج شود. اگر روزنامهای برای مخاطبش آنقدر ارزش نداشته باشد که بخواهد هزینه خرید آنرا بپردازد نباید امیدی به تداوم فعالیت داشته باشد.
چنین مطبوعاتی فقط در نظامهایی شکل میگیرند که سازوکارهای بازار و عرضه و تقاضا بر مطبوعات آنها حاکم باشد و در نظامهایی که با حمایتهای جانبی از قبیل یارانه دولتی هزینههای مطبوعات پوشش داده میشود نمیتوان شاهد چنین فضایی بود.
مطبوعات برای حرفه ای شدن بایستی از ساختار یک مجله یا روزنامه خارج شده و ساختار به صورت موسسه مطبوعاتی با طیف متنوعی از محصولات سازماندهی شود. در اینصورت بخشی از فعالیتها که سودآور هستند میتوانند به عنوان منبعی برای تامین هزینههای سایر بخشها باشند. در حال حاضر موسسه همشهری با انتشار طیف متنوعی از مطبوعات چنین استراتژی را در پیش گرفته است. روزنامه همشهری با تیراژ بالا و درآمد بسیار بالای ناشی از انتشار نیازمندیها علاوه بر تامین هزینههای انتشار روزنامه میتواند کمکی برای پوشش هزینههای نشریههای دیگر این موسسه باشد. طبیعی است که برای تضمین این منبع درآمد، روزنامه همشهری خط مشی اجتناب از مسائل حساسیتزا را در پیش گرفته و با تمرکز بر موضوعات زندگی شهری و فرهنگ عمومی و شهروندی بقای خود را در محیط متغیر و سرشار از تهدیدات حفظ میکند و پرداختن به موضوعاتی که دارای مخاطب خاص و محدود میباشد را در تیراژ کمتر و ریسک پایینتر در نشریات دیگر موسسه همشهری در پیش گرفته است.
نتیجه گیری
با توجه به سطح تحصیلات و هرم سنی هرکشوردرصد بزرگی از جمعیت کشور می تواند مخاطب بالقوه روزنامه ها باشد و برنامهریزی استراتژیک روزنامه ها باید برای تولید مخاطب جدید از این گروه باشد.
در حال حاضر یک میلیون خواننده روزنامه در کشور ایران وجود دارد (قاضی زاده, ۱۳۸۹) و تیراژ کل روزنامههای کشور بین ۳ تا ۴ میلیون نسخه میباشد. (قاضی زاده, مدیر کل مطبوعات داخلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی, ۱۳۸۹). با توجه به جمعیت ۷۰ میلیونی کشور استراتژی روزنامه ها باید به سمت پوشش هزینه ها از محل درآمد روزنامه جهتگیری شود. برای اینکار روزنامهها نباید هدف خود را به جلب مخاطب از بین جامعه روزنامهخوان فعلی انتخاب کنند. زیرا بر اساس آمار ارائه شده در حال حاضر برای هر یک از این افراد ۳ تا ۴ روزنامه منتشر میشود و این گروه بر اساس سلیقه و علاقه خود روزنامه مطلوب خود را تهیه میکنند. روزنامهها باید به دنبال خلق خواننده جدید باشند و هدف خود را بر آن بخشی از خوانندگان متمرکز کنند که علایقشان در بین روزنامههای درحال انتشار پوشش داده نشده است. روزنامه جامجم با اتخاذ چنین استراتژی توانست با هدف گیری بخشی از مخاطبان که از دید سایر روزنامهها پنهان مانده بودند راه موفقی را طی کند.
برای بقای روزنامهها، فعالیت در عرصه انتشار تنها یک روزنامه نمیتواند شیوه مطلوبی باشد. استراتژی مناسب ایجاد سبدی از محصولات شامل روزنامه، مجله، کتاب، لوح فشرده و… است تا به این ترتیب با تقسیم ریسک بین هر یک از این گروه محصولات بتوان از محل درآمد بخشهای پرمخاطب و درآمدزا هزینههای بخشهای کم مخاطب و سرمایهبر را تامین کرد. معمولاً این بخش هزینهبر از فعالیتهای رسانهای همان بخشی است که در تعریف اول از روزنامه حرفهای میگنجد و رسالت آگهی بخشی و اطلاع رسانی سریع، دقیق و درست را تضمین میکند. تبدیل روزنامهها به سازمانهای انتشاراتی با استراتژیهای تنوع همگون یا ناهمگون و در کنار آن تولید محصولی متمایز به منظور تغییر محل درآمد از سرمایه مالکان و حامیان نشریه و وابستگی به یارانهها و آگهیهای دولتی به درآمد از محل تکفروشی و جذب آگهی از بخش خصوصی و مردم وتکیه بر سایر فعالیتهای اقتصادی موسسه مطبوعاتی میتواند یکی از راههای موفقیت روزنامهها در شرایط کنونی باشد
منابع و مراجع
- آشنایی با روزنامه جمهوری اسلامی. (بدون تاريخ). بازيابی در آبان ۰۵, ۱۳۸۹، از روزنامه جمهوری اسلامی: http://www.jomhourieslami.com/j-eslami/About/Ahnayi.htm
- اعرابی, س. م. (۱۳۸۹). دستنامه برنامه ریزی استراتژیک. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
- انتظامی, ح. (۱۳۸۸, بهمن ۲۱). فقط همشهری و جامجم دخل و خرج میکنند. بازيابی در آبان ۰۶, ۱۳۸۹، از خبر آنلاین: http://www.khabaronline.ir/news-41793.aspx
- انتظامی, ح. (۱۳۸۸, بهمن ۲۱). نتوانستیم مخاطب جدیدی خلق کنیم. بازيابی در آبان ۰۵, ۱۳۸۹، از خبر آنلاین: http://www.khabaronline.ir/news-41852.aspx
- بختیاری, ع. (۱۳۸۹, تیر ۱۲). یک نسخه هم مجانی نمیدهیم. بازيابی در آبان ۰۷, ۱۳۸۹، از مدیا نیوز: http://www.medianews.ir/fa/2010/07/03/donya-e-eqtesad.html
- پیرس, ج., & رابینسون. (۱۳۸۸). برنامه ریزی و مدیریت استراتژیک. (س. خلیلی شورینی, مترجم) تهران: یادواره کتاب.
- جمالی, م. ر. (۱۳۸۹, آبان ۰۷). قائم مقام مدیر مسئول روزنامه همشهری. (ایسنا, مصاحبه كننده)
- دیوید, ف. آ. (۱۳۸۹). مدیریت استراتژیک (نسخه هجدهم). (ع. پارسائیان, & م. اعرابی, مترجم) تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
- روزنامه خراسان:درباره ما. (بدون تاريخ). بازيابی در آبان ۰۶, ۱۳۸۹، از روزنامه خراسان: http://www.khorasannews.com/AboutUs.aspx?type=1&year=1389&month=8&day=6
- صداقت, پ. (۱۳۸۸, اسفند ۱). چالشهای شکل گیری و ماندگاری روزنامه. بازيابی در ۲۰ مهر, ۱۳۸۹، از وب سایت مرکز آموزش موسسه همشهری: http://www.hamshahritraining.ir/news-2964.aspx
- عصرفردا. (۱۳۸۹, مهر ۲۲). یارانه کیهان ۴۹ برابر یارانه اعتماد بود. بازيابی در آبان ۱۰, ۱۳۸۹، از عصرفردا: http://www.asrefarda.com/013/13300–یارانه-كیهان-۴۹برابر-یارانه-اعتمادبود-.html#
- قاضی زاده, ا. (۱۳۸۹, اردیبهشت ۲۰). مدیر کل مطبوعات داخلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. (خ. ایسنا, مصاحبه كننده)
- قاضی زاده, ا. (۱۳۸۹, مهر ۲۴). مدیرکل مطبوعات داخلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. (خ. مهر, مصاحبه كننده)
- میرزاخانی, ع. (۱۳۸۹, شهریور ۳). روزنامه نگاری با احتیاط کامل. بازيابی در آبان ۰۶, ۱۳۸۹، از مدیا نیوز: http://www.medianews.ir/fa/2010/08/25/donya-e-eqtesad.html
- نبوی, م. (۱۳۸۹, اردیبهشت ۰۸). روزنامه نگاری را از رسالت آغاز کردیم. بازيابی در مهر ۳۰, ۱۳۸۹، از مدیا نیوز: http://www.medianews.ir/fa/2010/04/28/nabavi-resalat.html
- هدف و خط مشی روزنامه رسالت. (بدون تاريخ). بازيابی در آبان ۰۷, ۱۳۸۹، از رورنامه رسالت: http://www.resalat-news.com/Fa/?p=about
- وبسایت جام جم آنلاین. (بدون تاريخ). بازيابی در آبان ۰۷, ۱۳۸۹، از جام جم آنلاین: http://www.jamejamonline.ir/aboutus.aspx
- وردینژاد, ف. (۱۳۸۹, مهر ۲۶). ایران، سه نسل در یک اقلیم. بازيابی در آبان ۱, ۱۳۸۹، از وب سایت مرکز آموزش موسسه همشهری: http://www.hamshahritraining.ir/news-3307.aspx