برای دانلود فایل پی دی اف کلیک کنید
باسمه تعالی
کارآفرینی مطبوعاتی، بایدها و ضرورتها
دکتر فریدون وردی نژاد
verdinejad@verdinejad.com
وسايل ارتباط جمعي و از جمله مطبوعات با قدرت اطلاع رساني سريع و پر دامنه نقش اصلي را در خلق آگاهي، دانش و بينش در عرصه‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی و اقتصادی درجوامع ايفا مي‌كنند و با تأثيرگذاري بر افكار و انديشه‌ها مي‌توانند در محو، حفظ، بسط و يا توسعه امری در جامعه اقدام كنند. اما مهمترین ویژگی مطبوعات که انها را در جایگاه متمایزی نسبت به سایر رسانه ها قرار می‌دهد،ارزیابی عملکرد آنان هم از سوی دولتها، احزاب، سازمانها و گروههاو هم از سوی افکار عمومی و عامه مردم است. از سوی دیگر، سرعت انتشار اطلاعات و اخبار و یا عدم انتشار آن می‌تواند مبنایی برای قضاوت پیرامون عملکرد رسانه از سوی طیف گسترده و متفاوت مخاطبان باشد. بنابراین عنصر زمان هم رسانه را در جایگاه خاص قرار می‌دهد و هم بر سایر فرایندهای مدیریتی از برنامه‌ریزی تا اجرا و ارزیابی تأثیرمي‌گذارد.
با توجه به دلایل برشمرده، مطبوعات ورسانه‌ها در کانون توجه تمامی اعضای جامعه از دولتمردان گرفنه تا احزاب و سازمانهای سیاسی و گروهها و سازمانهای دولتی و غیرانتفاعی قرار دارد و با توجه به قدرت تأثیرگذاری آنها بر افکار عمومی، در اختیار داشتن یک رسانه به عنوان اولین هدف تمامی گروههای رسمی و غیررسمی در جوامع به‌شمار می‌رود که با توجه به موضوع مالكيتي و اقتصادي رسانه‌ها که دولتی و یا خصوصی است، میزان و اهمیت حضور گروههای ذینفع در مدیریت وسیاستگذاری سازمان رسانه‌ای متمایز و متفاوت خواهد بود.
صنعت رسانه و مطبوعات به مثابه یک بخش مولد فرهنگ و تولید کننده کالاهای فرهنگی و همچنین به عنوان یک عامل اساسی اثرگذار در نظارت بر روندهای قدرت و تسهیل کننده گردش مطلوب نخبگان در حاکمیت ملی با جلب مشارکت افکار عمومی در فرایندهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و از این قاعده اساسی مستثنی نیست. با توجه به پيچيدگي و رقابت رو به رشد موجود در دنياي امروز كه البته با تحولات سريع محيط بين‌الملل و گذر از جامعه صنعتي به جامعه اطلاعاتي و نيز تغيير اقتصاد ملي به اقتصاد جهاني همراه است،از كارآفريني به عنوان موتور محرك توسعه اقتصادي ياد مي‌شود. زيرا کارآفرینی مي‌تواند باعث رشد و توسعه اقتصادي كشورها، افزايش بهره‌وري، ايجاد اشتغال و رفاه اجتماعي شود .
در دوران «خلاقيت، نوآوري و كارآفريني»، سرعت ابداع ها و اختراع ها در عرصه هاي مختلف علمي، فناوري، صنعتي، فرهنگي و اجتماعي زندگی بشر بسیار پرشتاب تر از هر زمان ديگري در طول تاريخ است. از اين رو، عصر حاضر را با عنوان هایي همچون «عصر اطلاعات» و «عصر دانش و دانایی» توصیف کرده اند.
به عبارت دیگر، کاربست خلاقیت، نوآوری و کارآفرینی در صنعت پویا و اثرگذار رسانه و مطبوعات ضمن تقویت فرآیندهای فرهنگ سازی در عرصه های گوناگون جامعه، باعث ایجاد رونق و بازدهی افزون تر در حرفه ها و زمینه های شغلی مرتبط با این صنعت می شود.
در این میان، با ایجاد ارتباط مفهومی و منطقی میان کارآفرینی و فعالیت های مطبوعاتی می توان به تبیین مفهوم “کارآفرینی مطبوعاتی” پرداخت. در میان تعاریف گوناگون ارائه شده از این مفهوم، صاحب نظران عرصه ارتباطات کارآفرینی رسانه ای را “ایجاد، اداره و مالکیت یک سازمان یا بنگاه اقتصادی کوچک” تعریف می نمایند که فعالیت های آن ایده یا ابداع و ابتکار جدید را در بازار رسانه ای ارائه می دهد.
بر اساس این نظریه، کارآفرینان با ورود به بازارهای رسانه ای، یک نوآوری رسانه ای و پذیرش و تضمین گوناگونی عقاید و دیدگاه ها – به مثابه یک عامل کلیدی در بازار عقاید – را موجب می شوند.
آنچه که از مطالعه منابع و مآخذ گوناگون به دست می آید، این مساله آشکار می شود که پرداختن به زمینه “کارآفرینی مطبوعاتی و رسانه ای” همچون سایر عرصه های مهم در اقتصاد و مدیریت رسانه، در محافل علمی و پژوهشی جهان، عمری کمتر از سه دهه دارد. تجارب مناطق مختلف جهان نشان مي‌دهد كه توسعه برنامه ريزي شده کسب و کار مطبوعاتی مي‌تواند بدون ايجاد مشكلات قابل ملاحظه، مزاياي زيادي ايجاد کرده و نياز مخاطبان را ارضاء کند. پيشرفت هاي متنوع فناوری در قرن حاضر، پيشرفت ارتباطات و افزايش سرعت را در پي داشت كه در نتيجه انقلاب بزرگي در صنعت مطبوعات به وجود آمد و به دنبال آن کارآفرینی کسب و کار مطبوعاتی و فعاليت‌هاي مرتبط با آن توسعه يافت تا جايي كه کسب و کار مطبوعاتی در سال هاي اخير منبع ايجاد اشتغال بسياري از كشورها بوده است. علي رغم رشد فزاينده کسب و کار مطبوعاتی و اهميت آن در اقتصاد كشورها، متأسفانه ايران تاكنون نتوانسته از منابع اقتصادي اين بخش بهره‌مند شود.
صنعت مطبوعات در دنيا يك صنعت پردرآمد است اما چگونه است كه اين صنعت در كشور ما جزء صنايع زيان ده قلمداد مي شود. به نظر مي رسد، سرمايه بر بودن و يا به عبارتي طولانی بودن مدت زمان بازگشت سرمايه در اين صنعت و به تناسب آن افزايش ضريب ريسك سرمايه گذاري، محدوديت سياست هاي داخلی و خارجي از جمله موانعي است كه در مسير توسعه اين صنعت قرار دارد.
ذهنيت‌هاي موجود درعرصه کار رسانه ای، ناتواني در درک درست و عملي موضوع، محافظه کاري و ملاحظه‌هاي تبعي آن کار در نشریات آن را عقب مانده ساخته است . عامل عمده اين افت نسبی را بايد در برداشت های سلیقه ای از ارزش هاي حاکم بر جامعه، مشکلات ناشي از ارتباطات حرفه درسطح بین الملل و تبليغات سوء رسانه‌هاي غربی از يک سو و مديريت ضعیف و نداشتن يک برنامه مدرن و سياست‌هاي مشخص و شفاف از سوي ديگر جست وجو کرد.
بنابراین با گذشت ۱۷۰ سال از آغاز فعالیت نخستین روزنامه در ایران، هنوز در سطح علمی و کاربردی، توجه خاصی به مقوله کارآفرینی در مطبوعات ایران صورت نگرفته است. مساله اساسی این است که چرا به تناسب توسعه و رشدیافتگی در بخش های گوناگون علمی، فناوری،صنعتی و حتی فرهنگی جامعه ایران، کسب و کارهای مطبوعاتی حتی حداقل رشد و توسعه را تجربه نکرده اند.
البته این مساله نیز بایدمورد توجه قرار گیرد که میزان شمارگان مطبوعات و ضریب نفوذ آن در ایران – نسبت به کشورهای در حال توسعه جهان که در شرایط مشابهی با ایران هستند – بسیار پایین است.
بررسی موانع و فرصت های کارآفرینی در سازمان های مختلف در حال حاضر به یکی موضوعات مورد توجه در پژوهش های علمی تبدیل شده اند و بررسی این عوامل در مطبوعات ایران نیز می تواند بسیار کارساز باشد.
شاید یکی از راهکارها این باشد که مدیریت در بنگاه های مطبوعاتی را “ایجاد، اداره و مالکیت یک سازمان یا بنگاه اقتصادی کوچک” تعریف کنیم که فعالیت های آن ایده یا ابداع و ابتکار جدید را در بازار رسانه ای ارائه می دهد. تصور اساسی در ارائه تعریف فوق این است که کارآفرینان با ورود به بازارهای رسانه ای، سبب یک نوآوری رسانه ای و پذیرش و تضمین گوناگونی عقاید و دیدگاه ها – به مثابه یک عامل کلیدی در بازار عقاید – می شوند.
اداره کردن یا ایجاد سطحی از نوآوری در سازمان مطبوعاتی که در ایجاد محصولات، خدمات یا فرایندهای جدید موثر باشد می تواند کارآفرینی رسانه ای در نظر گرفته شود. این کارآفرینی رسانه ای همانا “تعامل میان افراد و موقعیت ها” خواهدبود و اگر اینگونه حرکت شود، یک فرایند اکتشافی بوجود می آید که از طریق آن، افراد معینی فرصت ها را درک می کنند و این افراد از فرصت ها استفاده می کنند. فرصت های نو امکان دسترسی به اطلاعات، کریدورهای دانش، توانمندی های تحقیقاتی و شناخت روابط اجتماعی را برای اصحاب مطبوعات ممکن می سازد.
دراین راستا، بهره گیری از فرصت ها به فاکتورهایی چون دسترسی به سرمایه، راه حل های متقابل، سرمایه اجتماعی و دیگر ویژگی های معین مربوط به افراد و فرصت ها بستگی خواهد داشت و بدیهی است که میزان توانمندی ها و دامنه فعالیت های اقتصادی می تواند منجر به ایجاد یک عامل انگیزشی اولیه گردد. عاملی که به اندازه ای روحیه بخش باشد که عبور از مشکلات سنتی و اعتباری را ممکن سازد. این مهم تا زمانی که رسانه ها تبدیل به بنگاه های اقتصادی نشوند امکان تحقق نخواهد یافت.